Dom swój i przystań ostatnia (Zofia Nałkowska, "Dom nad łąkami")

Dom swój i przystań ostatnia

„Był dom, był las, trochę zwierząt – a poza tym już tylko psychologia. 
Zupełnie jak w skandynawskiej powieści”.[1]

Kiedy czytałam „Dom nad łąkami” Zofii Nałkowskiej, nie mogłam uwierzyć własnym oczom. Czy to możliwe, że wyciszona, spokojna proza wyszła spod tego samego pióra co rozbuchane „Węże i róże” oraz „Kobiety”, które chwilami robiły na mnie wrażenie niezamierzonej parodii? Autorka „Granicy” znowu mnie zaskoczyła. Zachwycałam się jej zjawiskowo piękną polszczyzną i niewydumaną, przejrzystą formą tej powieści. Zdecydowanie bliżej „Domowi nad łąkami” do „Medalionów”, choć dzieli je ponad dwadzieścia lat - powieść opublikowano w 1925 roku. Taką Nałkowską uwielbiam.

Autobiograficzny „Dom nad łąkami” to kilka historii luźno utkanych w powieść. Książka poświęcona jest przeszłości domu w Górkach Wołomińskich, który stał się dla pisarki nie tylko miejscem zamieszkania, ale również krzepiącym, troszkę baśniowym obrazem, powracającym do niej przez całe życie: „ten dom stał się wzorem dla innych domów i miarą, i prawem, i najdroż­szym na zawsze wspomnieniem”.[2]

W przeczytanych w ubiegłe wakacje Wspomnieniach o Zofii Nałkowskiej znalazłam wiele relacji z Górek, świadczących o tym, że było to miejsce naprawdę wyjątkowe. Nie tylko za sprawą okolicznych krajobrazów i wnętrz, zresztą dość skromnych, ale z powodu mieszkającej tam rodziny i odwiedzających ją wybitnych ludzi. Tutaj znalazłam historię domu w Górkach. Obecnie mieści się w nim muzeum.  Mam nadzieję, że kiedyś je zwiedzę.

Oprócz malowniczych opisów domu i okolic w książce jest kilka niezapomnianych postaci. Sąsiedzi Nałkowskich - pan Fersen, panna Sylwia, pani Bracka, Dziobakowie, Kwietniowie, Szcześniakowie - intrygują i budzą silne uczucia. Nie tylko pozytywne. Obraz domu i natury jest idylliczny, ale ludzie pozostają tylko ludźmi. „Dom nad łąkami” rzeczywiście kojarzył mi się z literaturą skandynawską: ten powściągliwy ton, ukryte pod chłodną skorupką, buzujące namiętności, przyroda, która zachwyca, a jednocześnie niepokoi.

Myślę, że nawet czytelnicy, którzy botaniczne opisy odbierają jako irytujący balast, polubią na przykład wołomińskie kaczeńce, które „najpiękniejsze były właśnie wtedy, gdy w wodzie odbijały się chmury granatowe, a one razem z jasną, młodziutką trawą wodną wyglądały tak, jakby wciąż jeszcze świeciło słońce. I im chmurniejsze było niebo i woda, tym bardziej one były pogodne”.[3] Bardzo podobał mi się też fragment o fioletowym dywanie wrzosu i o jaśminie, który natarczywie wdzierał się do domu przez okno. Nie pozwalają też o sobie zapomnieć kłótliwe i żarłoczne jemiołuszki. I kozy, które zniszczyły Dziobaków! Ptaki i zwierzęta stanowiły ważną część świata nad łąkami. A nad nim „miękkie, powiewne obłoki”.[4]

Na początku opowieści o Górkach Nałkowska przyrzeka: „jeżeli stanie się, że umrę gdzie indziej, to jednak o tym właśnie pomyślę w ostatniej godzinie, pomyślę tymi samymi słowami, które powiedziałam już raz: dom swój i przystań ostatnia”.[5] Te słowa wracają jak refren na przedostatniej stronie książki. 17 grudnia 1954 roku pisarka umierała w warszawskim szpitalu. Nie wiem, czy dom nad łąkami był jej ostatnim wspomnieniem, ale wierzę, że dotrzymała obietnicy.

_____________

[1] Zofia Nałkowska, Dom nad łąkami, Czytelnik, 1986, s. 14.

[2] Tamże, s. 7.

[3] Tamże, s. 15.

[4] Tamże, s. 62.  
[5] Tamże, s. 7.

 

Moja ocena: 5

Zofia Nałkowska.

[Źródło zdjęcia]