Dla Ciebie

[Źródło]

Dla Ciebie

Jedna z moich bibliofilskich obsesji to dedykacje. Zawsze czytam je z dużym zainteresowaniem i lubię, kiedy zawierają coś więcej niż tylko imię szczęśliwca, któremu pisarz poświęcił swoją pracę. Choć pierwsze zdanie książki kusi i wabi, warto zatrzymać się na moment przy pamiątkowym wpisie. 

Kim są wybrańcy losu, upamiętnieni na zawsze w dedykacjach? Najczęściej to ukochana osoba, członkowie rodziny lub przyjaciele autora, którym dziękuje nie tylko za istnienie i uczucie, ale również za konkretne wskazówki. Z dedykacji dowiadujemy się na przykład, że gdyby nie Phyllis Eisenstein w Nawałnicy mieczy Martina prawdopodobnie nie pojawiłyby się smoki. 

W takich wpisach literaci czasem dziękują za pomoc i inspirację, oświadczając wręcz, że gdyby nie X, książka w ogóle by nie powstała. Tak właśnie rozpoczyna Tym razem serio Małgorzata Musierowicz. Muzą była Joanna Gromek-Illg.

Niektórzy autorzy wielokrotnie wymieniają tę samą osobę w różnych ksiązkach, jak na przykład Alan Bradley, który kolejne tomy przygód Flawii de Luce dedykuje żonie, Shirley, podobnie jak Francis Scott Fitzgerald dedykował swoje powieści Zeldzie.

Dedykacja w Wielkim Gatsbym F.S. Fitzgeralda.

Miły gest to zadedykowanie książki czytelnikowi. Zgrabnie i dowcipnie zrobił to chociażby Balzac w Fizjologii małżeństwa.

DEDYKACJA

Zwraca się twoją uwagę, czytelniku, na słowa (strona 52): „Człowiek o wyższym umyśle, dla którego książka ta jest przezna­czona...”.

Czyż to nie znaczy po prostu: „dla cie­bie”?

AUTOR[1]

Niekiedy autorem dedykacji jest bohater powieści. Przykład? Chociażby Przez ciebie, Drabie! Zofii Chądzyńskiej.

Czasem dedykacja jest nie tylko sympatycznym podziękowaniem, ale ma też tajną misję: zaintrygować czytelnika i sprawić, żeby lektura pochłonęła go tu i teraz. A robi się to na przykład tak jak Shirin Kader:

Temu, kto stał się częścią pewnej przepowiedni i każdym słowem tej książki.[2]

Czytając liczne dedykacje, zauważyłam, że często przewijają się w nich dwa motywy. Pierwszy to oczywiście miłość. 

Dla mojej żony, Laurie, która sprawia, je wszystko, co piszę, jest tak naprawdę o miłości, i dla moich córek, Zoey i Sabiny.[3]

Mojemu ojcu, który na początku, tyle lat temu, doradził mi, żebym zawsze pisał o miłości oraz Faizowi Ahmedowi Faizowi 1911—1984 i Abdurowi Rabmanowi Chunghtai1897—1975, mistrzom, którzy uczyli mnie, każdy na swój sposób, co jeszcze warto kochać.[4]

...a drugi motyw to światło. Natalia, która jest latarnią zaczarowanej dorożki, to jeden z wielu przykładów. Uderzyła mnie liczba dedykacji odwołujących się do blasku i gwiazd. Co ciekawe, pisarze pochodzą z rozmaitych zakątków świata:

Dla Stephanie – mojego słońca, księżyca, gwiazdy i satelity[5]

Dla Pop, która widzi gwiazdy, i Jude, która słyszy muzykę[6]

Mojej matce, która zapaliła świeczki w sercach nas wszystkich[7]

Książka jest dedykowana Harisowi i Farah, noor [światłu] moich oczu, i mojemu ojcu, który byłby dumny[8]

Dla Deirdre, błyszczącej gwiazdy[9]

Dla mojej matki ukrytej pośród gwiazd[10]

A czasem wręcz przeciwnie, najważniejszy jest cień...

Borysowi i wszystkim., którzy jak on przekroczyli we wczesnej młodości granicę cienia swej generacji — z miłością[11]

Odrębna i chyba jeszcze ciekawsza kategoria to dedykacje osobiste, pisane przez autorów ręcznie, z myślą o konkretnej osobie. Niektórzy literaci podchodzą do nich nonszalancko, jak na przykład Adam Mickiewicz, który zwykle ograniczał się do zdawkowego Na pamiątkę przyjaźni lub W dowód szacunku, podczas gdy inni pracowicie klecili wytworne rymowanki jak choćby Deotyma dla Wiktora Gomulickiego:

Bekwarkowi lutni złotej,
Co po wszystkich strunach duszy,
Od boleści do pustoty,
Od upojeń do katuszy,
Tak przesuwa biegłą rękę,
Że się sypią łzy i blaski,
Śpiewakowi z bożej łaski,
Na pamiątkę i podziękę
ofiaruje Deotyma.[12]

[Źródło]

Bez wątpienia zlotoustym autorem dedykacji był twórca powieści Na srebrnym globie, Jerzy Żuławski:

Wszechkunsztów i nauk mistrzowi, chemikowi zawołanemu, gieografowi i kartografowi, oświecicielowi Warszawy, skraplaczowi krakowskiego powietrza, wynalazcy rytownictwa na szkle, taternikowi dzielnemu, zającobójcy etc. etc. etc., wielce mnie miłemu TADEUSZOWI ESTREICHEROWI w gorącym afekcie tę księżycową bakalie ofiaruję. Jerzy Żuławski. Dan w Podechybiu d. 20 miesiąca marca 1903.[13]

Pamiątkowy wpis to świetna okazja, żeby błysnąć poczuciem humoru, nawet ekscentrycznym. Oddajmy głos Wincentemu Lutosławskiemu, autorowi książki Poprzednicy Platona, który takie dusery skierował do swojego przyjaciela:

Ukochanemu a najlepszemu z łajdaków, jego wierny choć przeciwległy przyjaciel. 16 IV 1902. Krzywoprzysiężco! Wiedz, co miłość znaczy, skoro kochance mojej... zostałem niewierny na pozór, by tobie przykrości nie sprawić. Wincenty [...] Do recenzji przeczytać minimalnie. Z Przedmowy str. VI-XL Spis rzeczy. Z tekstu str. 21-25, 34-39, 49-63, 243-245. Z Dodatku 15-17.[14]

Obdarowany był na pewno szczególnie zadowolony z praktycznych wskazówek, co polecam uwadze autorom wysyłającym swoje dzieła do recenzji. Jeszcze bardziej rubaszny żart ma na swoim koncie Juliusz Kaden-Bandrowski, który takim wpisem ozdobił  Czarne skrzydła:

Lechoń! Przeczytaj, kochany Chamie, świat nie tylko o dupie myśli.[15]

Czasem dedykacja ujawnia zaskakującą cechę charakteru literata. Szczerze mówiąc, nigdy nie spodziewałabym się takiego poczucia humoru po Stefanie Żeromskim:

Szanownym Państwu Mieczysławostwu Jakimowiczom na pamiątkę okresu pełnego wszelakich mąk, a wielkiego braku mąki - z życzeniem pomyślnego zakończenia tego braku (mąki!) i powrotu do normalnych kajzerek ofiaruje te chore ramotki przedwojenne szczery przyjaciel S. Żeromski. Zakopane, d. 24 XII 1916.[16]

Kolejna niespodzianka to cieplutka i rodzinna dedykacja w powieści To Stephena Kinga. Nie zaskoczył mnie natomiast wpis Leśmiana dla Lechonia:

na znak głębokiej wiary w Jego gęstwiące się nad otchłaniami słowa.[17]

[Źródło]

Oddzielny rozdział to cudowne, dowcipne wpisy Tuwima. Wyobrażam sobie radość tych, którzy dostąpili zaszczytu posiadania takiej dedykacji. W zbiorze korespondencji poety (Listy do przyjaciół pisarzy) jest trochę takich wpisów. Jeden z nich pojawił się w Płaszczu zabójcy. O dziwo, Tuwim utrzymywał, że pisać dedykacji wcale nie umie i jako jedyną udaną uznawał pamiątkowy wpis w Lutni Puszkina, którą ofiarował Lechoniowi: 

Polskiemu Puszkinowi żydowski Lechoń.[18]

Wyśmienite dedykacje pisywał też Antoni Słonimski. Tak wspomina swoje dokonania w tej dziedzinie:

Sztuka pisania dedykacji upada. Przeważnie wypisuje się parę banałów i zamaszysty autograf. W wyjątkowych wypadkach człowiek się trochę wysili. Ostatnio parę miałem  niezłych. France i Stefkowi Themersonom napisałem: „Te staroświeckie stanze przesyłam Stefkowi i France. Wiem, że wybaczą defekt, Franka i Stefek T." Krystynie Tarnowskiej wypisałem całe pół strony: „Krystynie   Tarnowskiej, tłumaczce I klasy w nagrodę za postępy w języku polskim i angielskim  —  Nauczyciel  polskiego:  Antoni Słonimski. Nauczyciel angielskiego: Anthony Slonimsky. Nauczyciel matematyki: Ajzyk Slonimskier. Nauczyciel astrofizyki: Anton Stanisławowicz Słanimskij, Nauczyciel   gimnastyki: Antoś Słoma." Irenie Szymańskiej wypisałem dwie dedykacje. Raz: „Aniołowi stróżowi polskiej  poezji. Bardziej  stróżowi  niż  aniołowi." I drugi raz po paru latach: „Aniołowi stróżowi polskiej  poezji.  Bardziej  aniołowi niż  stróżowi."[19]

Szkoda, że sztuka pisania dedykacji upada. Ale czy na pewno? Sama nie kolekcjonuję książek z autografami, jednak zawsze z przyjemnością oglądam wpisy autorów prezentowane na blogach. Jeden z największych zbiorów ma chyba Beata (Szczur w antykwariacie). 

Kolejny ciekawy temat to dedykacje, które znajdujemy w używanych książkach, kiedyś wręczonych jako prezent lub nagroda. O  tym już innym razem.

Tymczasem zachęcam Was do czytania dedykacji. Kiedyś służyły tylko jako grzecznościowe laurki dla mecenasów, a teraz ich rola jest znacznie ciekawsza. Autor tej listy twierdzi wręcz, że być może są ciekawsze niż same książki.

______________

[1]Honoriusz Balzac, Fizjologia małżeństwa, tłum. Tadeuisz Żeleński-Boy, Czytelnik, 1957, s. 11.

[2]Shirin Kader, Zaklinacz słów, Lambook, 2013, s. 7.

[3]Alexi Zentner, Dotyk, tłum. Karol Chojnowski, Wydawnictwo Wiatr od Morza, 2013, s. 5.

[4]Nadeem Aslam, Mapy dla zagubionych kochanków, Wydawnictwo Albatros Andrzej Kuryłowicz, 2006, tłum. Jacek Manicki, s. 5.

[5]Adam Johnson, Syn zarządcy sierocińca, Świat Książki, 2013, tłum. Grażyna Smosna, s. 5.

[6]Eleanor Catton, The Luminaries, Granta, 2013, tłum. własne.

[7]Alice Taylor, Gasząc kaganek, tłum. Jolanta Kozłowska, Instytut Wydawniczy PAX, 1997, s. 5.

[8]Khaled Hosseini, I góry odpowiedziały echem, tłum. Magdalena Słysz, Wydawnictwo Albatros Andrzej Kuryłowicz, 2013, s. 5.

[9]James Finney Boylan, Planety, tłum. Katarzyna Karłowska, Rebis, 1994, s. 5.

[10]Niall Williams, Dotknięci miłością, tłum. Małgorzata Grabowska, Świat Książki, s. 5. 

[11]Joseph Conrad, Smuga cienia, tłum. Jan Józef Szczepański, Książnica, 1989, s. 12.

[12] Juliusz Wiktor Gomulicki, Podróże po Szpargalii, Biblioteka Więzi, 2009, s. 276.

[13]Roman Kaleta, Sensacje z dawnych lat, Iskry, 2009, s. 283.

[14] Tamże,  s. 284.

[15] Tamże, s. 287.

[16] Tamże, s. 285.

[17] Tamże, s. 287.

[18] Tamże, s. 286.

[19] Antoni Słonimski, Załatwione odmownie, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1962, s. 100.