Apel i wielka prośba

Pani Stefania Wilczyńska. [Źródło]

„Pracuję w domu sierot trochę, a Korczak bardzo.”

Kiedy przeczytałam tę notkę na blogu Jeżanny, ogromnie się ucieszyłam. Pomysł nazwania warszawskiej ulicy imieniem Stefanii Wilczyńskiej, która przez wiele lat z pasją współpracowała z Januszem Korczakiem, wydał mi się wspaniały i popieram go z całych sił! Wprawdzie mam wątpliwości, czy pani Stefa byłaby zadowolona z zamieszania wokół swojej osoby, ale mało kto zasługuje na taki zaszczyt jak ona. Była wcieleniem skromności, nie lubiła publicznych wystąpień. Unikała patosu i wielkich słów, choć na co dzień robiła rzeczy wielkie. W Pismach wybranych Korczaka znalazłam jej list do Fejgi Lipszyc z 2 kwietnia 1940 roku, który mówi o niej więcej niż wielotomowe dysertacje:

„Moja kochana, jesteśmy zdrowi. Pracuję w domu sierot trochę, a Korczak bardzo. Nie pojechałam, bo nie chcę jechać bez dzieci. Twoja Stefa.”[1]

W ubiegłym roku napisałam o pani Stefie. Cieszę się, że znowu mogłam oddać hołd tej niezwykłej kobiecie, składając podpis pod apelem Czy Warszawa uhonoruje Stefanię Wilczyńską? Was też z całego serca namawiam do poparcia pięknej inicjatywy, bo naprawdę każdy głos ma znaczenie. Można to zrobić w bardzo prosty sposób. Wystarczy wysłać maila ze słowem „POPIERAM” na adres: izrael.org.il@gmail.com Oprócz tego trzeba podać tylko imię i nazwisko, można też dopisać zawód i miejscowość, w której mieszkacie. Posiadacze kont na Facebooku mogą zrobić to tutaj. Blogerów bardzo zachęcam do umieszczenia u siebie notki na temat tego szlachetnego przedsięwzięcia. Napisanie kilku słów zajmie Wam parę sekund, a informacja o apelu będzie podziękowaniem za poświęcenie i oddanie wymykające się wszelkim ocenom. Jeśli chielibyście dowiedzieć się czegoś więcej o Stefanii Wilczyńskiej, polecam film Kochana pani Stefa autorstwa Fundacji im. prof. Mojżesza Schorra. Można go obejrzeć w całości tutaj.

Bez względu na to, czy akcja zakończy się sukcesem - oczywiście liczę na to, że tak! - cieszę się, że jest okazja, by wrócić myślami do pani Stefy, do jej pracowitości, dobroci. Dziwię się, że biografia pani Wilczyńskiej nie zainspirowała jeszcze żadnego pisarza, który zechciałby dociec, dlaczego dziewczyna z zamożnej żydowskiej rodziny porzuciła luksusy, wbrew protestom najbliższych przeprowadziła się do ascetycznej klitki w sierocińcu i postanowiła poświęcić swoje życie skrzywdzonym przez los dzieciom i być z nimi aż do końca. Nie wiedziała, że ten koniec  będzie nazywał się Treblinka.

Stefania Wilczyńska, matka sierot [Źródło]

Wpis Jeżanny sprowokował mnie do lektury Wspomnień o Januszu Korczaku. Szukalam wzmianek o pani Stefie i było ich naprawdę dużo. Zauważyłam, że w relacjach osób, które znały ją osobiście, powtarza się jak refren podziw dla jej dobrego serca, sumienności, schludności i zdolności organizacyjnych. Co ciekawe, tak właśnie odbierali panią Wilczyńską i mali podopieczni, i dorośli, w tym pedagodzy.

Jedna z wychowanek podkreśla, że Dom Sierot funkcjonował tak sprawnie jak szwajcarski zegarek. Utrzymywanie porządku i dyscypliny w dużej grupie to spore wyzwanie, a pamiętajmy o tym, że do Wilczyńskiej i Korczaka często trafiały dzieci, dla których normy społeczne i higiena były czystą abstrakcją. Tak zapamiętał panią Stefanię jeden z wychowanków, Samuel Gogol:

„W moich wspomnieniach Dom Sierot to pani Stefa, a pani Stefa — to Dom Sierot. Wzorowy porządek i czy­stość w całym domu — to jej zasługa, a nie tylko Kor­czaka. Byliśmy za mali, aby zrozumieć skomplikowane problemy Domu Sierot. Jeżeli chodzi o sprawy material­ne, głównie ona zajmowała się nimi. Żebym miał spodnie, żebym włożył pantofle — o to dbała pani Stefa. Nie mó­wiło się o tym, to było samo przez się zrozumiałe.[…]  Dom nie mógłby istnieć w takiej dobrej aurze bez tej niezwykłej Pani o poważnej twarzy.”[1]

Podobny portret opiekunki zachowała w pamięci Ida Merżan:

„Doktora  czasem  trudno było złapać.  Zawsze  był zaję­ty. Stefa natomiast była z wychowankami i bursistami cały dzień. Wstawała przed wszystkimi i ostatnia kładła się spać. Nawet będąc chorą nie przerywała pracy, póki temperatura nie przekroczyła 38 stopni. Bała się wówczas nie o siebie,  lecz o dzieci.  Uczyła nas — bursistów — kąpania dzieci,  strzyżenia  włosów,  robienia  opatrunków. Wysoka, w czarnym fartuchu, z włosami ostrzyżonymi po męsku, zawsze uważna  i  czujna,  nawet  w  czasie  odpo­czynku pamiętała o każdym dziecku i bursiście. Podczas posiłków siedziała w takim miejscu, aby widzieć wszyst­kie dzieci. Nieraz wstawała od stołu, aby pouczyć nowe dziecko, jak należy trzymać chleb w ręku, łyżkę, czym wytrzeć rozlaną  zupę. W nocy wstawała, by  przykryć dzieci,  wysadzić  moczące  się, dowiedzieć się, dlaczego któreś jęczy przez sen.

Dom był pełen pani Stefy, czuliśmy wszędzie jej myśl, jej troskę. W szopce noworocznej urządzonej przez bur­sę w roku 1928 zaproponowaliśmy, aby do fartucha przy­wiązała sobie dzwoneczki, to ich dźwięk zawsze nam po­wie, skąd się zbliża...”[2]

Skończyło się tylko na zabawnym pomyśle, ale być może z tych dzwoneczkowych sygnałów ostrzegawczych byłby zadowolony również sam Stary Doktor: tutaj dowód na to, że pani Stefa w nim również budziła respekt. 

Świetne są fragmenty wspomnień dotyczące wzajemnych relacji Korczaka i Wilczyńskiej, a zwłaszcza uważne obserwacje dzieci, które na przykład dziwiły się, że Stary Doktor i pani Stefa nie zwracają się do siebie po imieniu tylko per pan i pani. Starsze dziewczynki podejrzewały, że pani Stefa potajemnie podkochuje się w Korczaku i były oburzone kompletnym brakiem rycerskich manier obiektu uczuć wychowawczyni. Ada Poznańska-Hagari wspomina:

„Co się tyczy jego nieodłącznej towarzyszki, Stefy — była ona mu oddana całą duszą. Uwielbiała go i troszczy­ła się o niego, nawet o jego garderobę. Nie szczędziła swego życia dla niego. Dlatego też jej wpływ na Korcza­ka był ogromny. „Bez Stefy byłbym niczym” — powie­dział kiedyś swemu przyjacielowi. Stefa stanowiła pomost do codziennych drobiazgów życia, ona też umiała „prze­tłumaczyć" jego myśli i teorie pedagogiczne na język praktyki i rzeczywistości.”[3] 

Ida Merżan ujęła to jeszcze bardziej dobitnie:

„Pani Stefa miała w Domu pięćdziesiąt dziewczynek, tyluż chłopców i jedno starsze, najtrudniejsze, bo zbyt sa­modzielne dziecko — Korczaka.”[4]

Roman Beritsch, jeden z wychowawców, zwraca uwagę na to, co zapewne bywało przyczyną konfliktów miedzy panią Stefą a Korczakiem:

„wybitną, „naczelną wychowawczynią" z powołania była Stefania Wilczyńska. Uważam, że marginesowe cza­sem traktowanie tej postaci w publikacjach o Korczaku wynika z niedoceniania jej roli w Domu Sierot. Korczak często postępował jak „dobry  wujaszek",   który   zawsze młodzieży   tylko   dawał,   niczego   nie   żądając.   Natomiast cała trudna funkcja organizowania codziennego życia Domu  w sposób  sprawny  spoczywała  na  barkach  pani Stefy. Funkcję tę wykonywała z niesłychanym oddaniem. Nie mogąc sobie pozwolić, żeby być „dobrą ciocią", była oczywiście mniej lubiana.”[5]

Doskonale obrazuje to historia o kaszy, opowiedziana przez Sarę Kremer.

„Ja byłam dzieckiem nieco rozpieszczonym i nie znosiłam kaszy. Pani Stefa gniewała się na mnie. Kiedyś postawiła warunek: „Jeśli nie zjesz kaszy, nie dostaniesz mięsa". Ale ja nadal nie jadłam. Wtedy podszedł do mnie Korczak i powiedział: „Pozwól, że ci pomogę". I co zrobił? Sam zjadł kaszę, a mięso położył na kromce chleba i nie ustąpił, dopóki nie zjadłam do końca. Pani Stefa była twarda, a on pobłażliwy.”[6]

 [Źródło]

Szkoda, że podopieczni Starego Doktora i pani Stefy nie mogli znać opowieści Tove Jansson. Myślę, że zapobiegliwa, praktyczna, troskliwa pani Stefa natychmiast skojarzyłaby się maluchom z Mamą Muminka. Na obrazie przedstawiającym dzieci w drodze na Umschlagplatz ma nawet podobną torebkę.

„Dzieci Korczaka i pani Stefy szły do wagonów parami w odświętnych ubraniach. Każde miało swoją torebkę po­dróżną przewieszoną przez ramię. Na czele Korczak pro­wadził dwoje młodszych dzieci. Tak opowiadali ci, którzy widzieli ten niezwykły pochód. My — uczniowie pani Ste­fy — wiemy, że to ona przygotowała świąteczne ubran­ka i poleciła dzieciom ułożyć je na poręczach łóżek, a naj­lepsze buty postawić obok. Aby być każdej chwili goto­wym do wyjścia. Ona była organizatorem tego spokoju i porządku, z jakim dzieci szły w swoją ostatnią drogę.”[7]

[Źródło]

_____________________

[1]Janusz Korczak, Pisma wybrane, t. IV, wybór Aleksander Lewin, Nasza Księgarnia 1986, wklejka z ilustracjami.

[2]Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i opracowanie Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, Nasza Księgarnia,  1981, s. 105. Podkreślenia moje.
[3] Tamże, s. 196. 

[4]Tamże, s. 207.

[5] Tamże, s. 202.

[6] Tamże, s. 46-47.   

[7] Tamże, s. 212. Relacja Idy Merżan.