Socrealizm dla pań (Hanna Muszyńska-Hoffmannowa, "Czupiradełko")

Socrealizm dla pań

Przestroga, że z życzeniami trzeba ostrożnie, bo mogą się spełnić w najmniej spodziewanym momencie, odnosi się również do literatury. Kilka lat temu czytając „Książki najgorsze i parę innych ekscesów krytyczno-literackich” Stanisława Barańczaka wśród licznych rechotów pomyślałam sobie, że kiedyś chętnie zajrzałabym do autentycznego socrealistycznego produkcyjniaka, spodziewając się natężenia absurdu zbliżonego do omawianych potworków. Moje życzenie niedawno spełniło się.

Kilka miesięcy temu przeczytałam urokliwą i sprawnie napisaną książkę „Róże dla pensjonarki” Hanny Muszyńskiej-Hoffmannowej. Spodobała mi się tak bardzo, że postanowiłam nie rozstawać się z autorką. Dla odmiany zaopatrzyłam się w jej powieść współczesną o bezpretensjonalnym tytule „Czupiradełko”. W przeciwieństwie do innych dzieł tej pisarki, dostępnych w ilościach hurtowych za grosze,  to okazało się trudne do upolowania. Spodziewałam się książki lekkiej i przyjemnej, idealnej na wakacyjne upały. Zostałam uraczona państwowotwórczą grafomanią w wersji dla pań.

Wydana w 1962 roku książka opowiada o losach grupy nastolatek, które rozpoczynają pracę w kombinacie włókienniczym w Zambrowie. Główna bohaterka, Anastazja, wyznaje: „moje własne życie, jak sięgnę tylko pamięcią wstecz, jest i było ciągle przeraźliwie zbiorowe”[1]. Nastka kojarzyła mi się z Anią Shirley: również sierota o płomiennorudej czuprynie i silnej, niepokornej osobowości. Po piętnastu latach w sierocińcu o nazwie „Zakład pod Opatrznością”, prowadzonym przez nieczułe siostry zakonne o skłonnościach sadystycznych, Nastka wyrusza do Bielawy Dolnośląskiej na szkolenie, a potem trafia do pracy w Zambrowie, w Zakładach Przemysłu Bawełnianego. Jej życie splata się z losami kilku koleżanek, z którymi pracuje i mieszka w hotelu Młodej Robotnicy. Przez osiem lat towarzyszymy Nastce w karierze zawodowej i politycznej, obserwując jak z burżuazyjnego Kopciuszka przeobraża się w partyjną królewnę.

Tradycyjnie byłam wyczulona na tematy książkowe. W czasie wolnym dziewczyny zaczytują się powieściami Kraszewskiego. Zapadła mi też w pamięć opowieść panny Eli o „Sadze rodu Forsyte’ów”: razem z matką w czasie okupacji, właśnie tą lekturą oszukiwały głód za sprawą licznych opisów kulinarnych. Natomiast Nastka jako dorosła osoba, piastująca godność radnej Miejskiej Rady Narodowej, nadrabia braki lekturowe za sprawą „Ani z Zielonego Wzgórza” i „Kubusia Puchatka”.

Gdyby nie buńczuczny urok głównej bohaterki i pojawiające się od czasu do czasu akcenty komiczne, powieść byłaby trudna do zniesienia. Ideologiczne wtręty są nachalne. Odnosiłam wrażenie, że pisarka miała wywieszoną nad biurkiem karteczkę, przypominającą o konieczności poruszania tematów partyjnych i nieustannie na nią zerkała kątem oka. Niestety, zabrakło już czasu na głębszą charakterystyką postaci i dopracowanie książki pod względem językowym. 

Szkoda, że pisarka nie poświęciła więcej uwagi Kasi, Cecylii, Dorocie, Ance i Joance. Szkoda, że skupiła się na ich postawie ideologicznej, a nie doświadczeniach wykorzenionych młodych kobiet z rozmaitych środowisk, które musiały sobie radzić w nowej rzeczywistości. To był ciekawy temat-samograj i żałuję, że Muszyńska-Hoffmannowa nie wycisnęła go jak cytrynę. 

Model kobiecości lansowany w „Czupiradełku” jest szorstki niczym spierzchnięte dłonie robotnicy kombinatu w Zambrowie. Nastka apeluje:

—  Już   nie   róbcie   z   nas — powiadam — królewien angielskich ani abisyńskich. My wszystkie ze wsi. Silne i   zdrowe.   Rączek   na   krzyż   nigdy   nie   zakładałyśmy, A kiedy się nasze dziewczęta „obabią" — to co? — Może mężowie ich sprzątają mieszkania? [2]

Natomiast wspomniana już panna Ela propaguje wśród dziewcząt następujący świetlany wzorzec:

Weźmy Nadieżdę Krupską, towarzyszkę życia Lenina. Rewolucjonistka, a jednocześnie czuła żona. Jaki wzru­szający był ich wzajemny stosunek. Ona czytała mu ulu­bione książki Londona, on troszczył się o jej sweter, kalosze, przynosił bukieciki kwiatów. Stanowczo muszę ci wypożyczyć z naszej biblioteki zakładowej wspomnie­nia Krupskiej o Leninie. [3]

Prawdziwy talent literacki Hanny Muszyńskiej-Hoffmannowej zdradza nostalgiczna opowieść z przeszłości o życiu pani Zuzanny, „eks-błękitnej panienki”. Autorka przemawia zupełnie innym głosem, co wyczuwalne jest nawet w stylu: opowieść płynie wartko i gładko. Natychmiast widać, że Muszyńska-Hoffmannowa była urodzoną pisarką historyczną, a „Czupiradełko” to warsztatowy wypadek przy pracy, choć w zambrowskim kombinacie zapewne pieczołowicie przestrzegano zasad BHP.

_____

[1] Hanna Muszyńska-Hoffmannowa, Czupiradełko, Wydawnictwo Lubelskie, 1962, s. 5.
[2] Tamże, s. 106.
[3] Tamże, s. 29.

Moja ocena: 3

Hanna Muszyńska-Hoffmannowa

[Źródło zdjęcia]