Cymelia w kapuście („Bigos hultajski czyli Dawne facecje i anegdoty polskie”)

 Cymelia w kapuście 

Od dziecka nie lubię bigosu, więc do przeczytania antologii opracowanej przez Andrzeja Kempę skłoniła mnie raczej nadzieja na poprawę nastroju niż sentyment do staropolskiego dania. Ze wstępu, a właściwie z Zamiast wstępu, dowiedziałam się, że Bigos hultajski jest owocem lektury licznych książek, czasopism i rękopisów, a zamieszczone w nim fragmenty to zabawne i intrygujące drobiazgi, znaleziska, na które redaktor zbioru natknął się w czasie kwerendy poświęconej poważniejszym tematom. Pomysł nie jest oryginalny. „Bigos hultajski” wpisuje się w nurt książek z historycznymi ciekawostkami Romana Kalety, Juliana Tuwima, Zbigniewa Kuchowicza i Juliusza W. Gomulickiego, których redaktor z atencją wymienia we wstępie. Brzmienie tych nazwisk to również upojna muzyka dla moich uszu. Kempa wyjaśnia też tytuł zbioru: jego antologia, podobnie jak tradycyjny bigos, ma być mieszanką rozmaitych ingrediencji. Również tłustych i pikantnych.

Wbrew temu, co sugeruje okładka, Kempa nie posiłkował się wyłącznie dokumentami z epoki sarmackiej. Wykorzystał sporo tekstów z czasów późniejszych. Najczęściej redaktor skromnie oddaje głos źródłom, a swój komentarz ogranicza do niezbędnego minimum. Anegdot i drobiazgów znalazł sporo – spis treści zajmuje aż pięć stron. Zgodnie z zapowiedzią książka zawiera smakowity miszmasz facecji i intrygujących detali. Czego tutaj nie ma! Jeden z moich ulubionych fragmentów dotyczy baranka wielkanocnego, ofiarowanego królowej Marysieńce Sobieskiej, który

był misternie zrobiony z puchu łabędziego, naśladującego wełnę. Za poruszeniem sprężyny podno­sił się jakby żywy. Miał z boku przypiętą chorągiewkę wielkości ośmiu cali, na której niezmiernie drobnymi głoskami wyraz „Alleluja" był wpisany 18 250 razy, to jest tyle, ile królowa do tego czasu dni przeżyła.[1] 

Królowa  najwyraźniej była zachwycona prezentem, bo w podzięce wręczyła ofiarodawcy pierścień ozdobiony wyrazem „Alleluja” ułożonym z brylan­tów .

Podobała mi się też anegdota o księżnej  Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej z czasów, gdy 

między Puławami a War­szawą była granica, na której ściśle pilnowano kontra­bandy; szczególnie bronne były sztuczne paryskie kwia­ty. Księżna wzięła na siebie przewieźć ogromną liczbę bukietów dla wszystkich swoich dam, gotujących się do wesela, i naturalnie do wyprawy panny młodej, a że suk­nie i ozdoby, będące na osobie, nie podpadały kontroli, obszyła swój podróżny szlafroczek girlandami, zdobiąc kapelusz 12 olbrzymimi bukietami, i tak ubrana wysia­dła z największą fantazją z karety, wobec zadziwionych panów celników, z których jedni śmiali się, drudzy byli źli, a starszy wymagał opłaty za kontrabandę, gdyż nikt się w podróży tak nie ubiera, na co Księżna odpowiedziała, „iż wie, że wygląda śmiesznie, ale że lubi kwiaty; nigdy ich nie zanadto”; i pomimo tak wyraźnego prze­kroczenia prawa, dzięki ścisłemu wykonaniu litery przez Prusaków, Księżna, nie zapłaciwszy ani grosza, w kostiumie swym Flory pojechała do Puław.[2]

„Bigos hultajski”okazał się daniem wręcz magicznym, bo pozwolił mi na wędrówkę w czasie. W bardzo zacnym towarzystwie! Wśród bohaterów anegdot jest wielu znanych Polaków, których można nie tylko troszkę lepiej poznać, ale i polubić. Jeśli macie ochotę poetycko poimprowizować z biskupem Ignacym Krasickim podczas przechadzki nad brzegami Skierniewki, dowiedzieć się, dlaczego Stanisław Trembecki nie lubił grzybów, a Stanisław Staszic chodził do teatru w starym płaszczu, rudej peruce i wywoływał rumieniec u młodych aktorek, albo zatańczyć na balu z polską Julią Child, Lucyną Ćwierczakiewiczową i zblazowanym Romanem  Zmorskim (ale uprzedzam, dla niego „ostryga, ryba, blondynka – to jedno”!)[3], koniecznie skosztujcie „Bigosu hultajskiego”. Natkniecie się  też na wielu bohaterów drugiego planu, o których milczy historia. Na kartach podręczników nie spotkamy pani Chrzanowskiej z Puław, która woziła ulubioną owieczkę karetą, ani imć Szaszkiewicza, który w dowód miłości do carycy Katarzyny chciał sobie wyrwać ząb trzonowy, nie wspominając o oficerze, który na śniadaniu u hrabiego Rzewuskiego pomylił cygara z minogami.

Nie pamiętam, żebym czytając antologię Kempy histerycznie pokwikiwała, ale uśmiechałam się wielokrotnie. To klasyczna podczytywanka: „Bigos hultajski” najlepiej smakuje w niewielkich porcjach, raz na jakiś czas. W lekturze od deski do deski sporo traci. Niestety, ja popełniłam ten błąd, ale trudno mi było się od tej książki oderwać. Do kociołka z kapustą muszę jednak dodać odrobinę dziegciu. Brak indeksu nazwisk w takiej antologii uważam za niedopatrzenie, a niestety, Krajowa Agencja Wydawnicza o spisie bohaterów anegdot zapomniała. Bez skutku szukałam też zbiorczej bibliografii. Sympatyczne wrażenie robią natomiast zabawne ilustracje Sławomira Zientalskiego.

Bigosową ucztę zakończę życzeniami. Jan Fryderyk Sapieha, wielki kanclerz litewski i bibliofil, często mawiał, że

pięć jest rzeczy, które się każdemu podobają człeku, to jest: suche drwa do palenia, koń doświadczony do jeż­dżenia, stare wino do picia, dawni przyjaciele do biesia­dy, a stare książki do czytania. [4]

Życzę Wam dostatku wszystkich pięciu elementów.
_____________________

[1] „Bigos hultajski czyli Dawne facecje i anegdoty polskie”, wybór i opracowanie Andrzej Kempa, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 15.
[2] Tamże, s. 56-57.
[3] Tamże, s. 91.
[4] Tamże, s. 19.   
 

Moja ocena: 4

Andrzej Kempa.

[Źródło zdjęcia]