Męki dorastania komsomołki (Łarisa Isarowa, "Z dziennika licealistki")

 Męki dorastania komsomołki

„Turgieniew stworzył portret Bazarowa niczym kura, która wysiedziała jaja łabędzia” – z taką swadą pisała wypracowania Łarisa Isarowa, autorka powieści „Z dziennika licealistki”, kiedy sama chodziła do szkoły. Niestety, dostawała za nie oceny niedostateczne. Zawsze była odważna, bezkompromisowa i niepokorna. Wymienione cechy z pewnością nie ułatwiały kariery literackiej w Związku Radzieckim w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Może dlatego teraz tak trudno znaleźć jakiekolwiek informacje na temat tej pisarki.

Zaopatrzyłam się w wydaną w 1977 roku książkę Isarowej z myślą o Płaszczu zabójcy, ale zapiski okazały się niedatowane. Nie zmartwiło mnie to szczególnie, bo literatura szkolno-pensjonarska przyciąga mnie z siłą magnesu, co już wielokrotnie wyznawałam. Jak bezpretensjonalnie zwiastuje tytuł, powieść Isarowej ma formę pamiętnika szesnastolatki, Katii, która bynajmniej nie jest typową „sweet sixteen”. 

Podobał mi się zawadiacki styl dziennika i łobuzerski wdzięk narratorki, której po prostu nie można nie polubić, choć bywa impulsywna i opryskliwa. Ucieszył mnie też brak minoderyjnej egzaltacji, która czasem pojawia się w literackich wyznaniach nastolatek autorstwa dorosłych. Dlatego nieudana wydała mi się - skądinąd sympatyczna - radziecka okładka, która zwiastuje dziełko przesiąknięte słodyczą. Szczerze mówiąc nie tak wyobrażam sobie Katię. Przypuszczam, że różowe kokardy napełniłyby ją wstrętem. Wszak zaangażowane ideologicznie komsomołki nie noszą wstążek, riuszek i falbanek.

Okładka wydania radzieckiego.

Buńczuczna bohaterka przeżywa typowe dla swojego wieku rozterki. Chce być lubiana, marzy o przyjaźni i miłości: „nie pociąga mnie taka „miłość", jak ją pojmują niektóre dziewczyny: mąż, mieszkanie, wysoka pensja... Potrzebny mi jest przyjaciel, żeby mnie rozumiał, żebym przy nim mądrzała. A chłopcy się do tego nie nadają. Są przecież głupsi od nas, nawet ten genialny Stiopka-hultaj”. [1]

Katia dużo czyta i jest zagorzałą miłośniczką literatury, podobnie zresztą jak jej znajomi. Swobodnie cytuje Dostojewskiego, wygłasza ciekawe opinie o Czechowie: „prawie niczego nie opisuje, a w każdego można zajrzeć aż do dna” [2]. Podobnie jak autorka powieści ma dość awangardowe podejście do klasyki, co martwi dziewczynkę z jej klasy, Gałkę, bo skoro ktoś bezczelnie krytykuje uznane autorytety literackie, lada moment podniesie rękę na dzieła marksizmu i leninizmu! Inna koleżanka Katii pochłania książki Achmatowej i Cwietajewej, z kolei Soroka przeczytał wszystkie powieści Faulknera. 

Isarowa zgrabnie oddaje stan ducha dojrzewającej dziewczyny, częste zmiany nastrojów, emocjonalne huśtawki od euforii po czarną rozpacz. Ciekawie zarysowana jest też postać Marwłady, nauczycielki języka rosyjskiego, która cieszy się szacunkiem uczniów. Antytezą ciepłej i przyjaznej rusycystki jest surowa, bezduszna wychowawczyni Katii, zwana Ikoną.

W powieści Łarisy Isarowej uczniowie rzadko kiedy bywają sami. Komsomolcy pracują i bawią się w grupie, natomiast osoby lekceważące kolektyw zostają uznane za „stukniętych”, niepoprawnych indywidualistów. Kręgosłup moralny radzieckiego ucznia jest jak hartowana stal. Kiedy w czasie klasówki z algebry Katia zajrzała do pracy koleżanki, ta z oburzeniem oświadczyła na cały głos: „Jestem komsomołką, nikomu nie pozwalam odpisywać!” [3] Mimo nieustannego przebywania w grupie młodym ludziom dotkliwie doskwiera samotność.  

„Z dziennika licealistki” to powieść chwilami zabawna, chwilami wzruszająca. Jest zapisem nie tylko bólów dojrzewania rezolutnej szesnastolatki i jej rówieśników, ale też obrazem Rosji w latach siedemdziesiątych. Zgrzebny to wizerunek, wyprany z kolorów i zapachów. W dodatku szczątkowy, bo przywilejem lat szesnastu jest skupienie się na sobie, własnych uczuciach i niepokojach, co też nasza bohaterka z zapałem czyni. Radzieckie smaczki obyczajowe da się jednak wyłowić.

Łarisa Isarowa to uważna obserwatorka i utalentowana portrecistka – nawet postaci z założenia negatywne wywołują cień uśmiechu. Czytając „Z dziennika licealistki” wiele razy zastanawiałam się, czy współczesna szesnastolatka odnalazłaby w tej książce cząstkę siebie, czy potraktowałyby ją tylko jak beznamiętny dokument czasów minionych. Kto wie, może jakaś polska rówieśniczka Katii sięgnie po tę niepozorną, pożółkłą książeczkę, przeobrażając się z brzydkiego kaczątka w łabędzia.

______________________

[1] Łarisa Isarowa, Z dziennika licealistki, tłum. Anita Tyszkowska, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 103.

[2] Tamże, s. 79.

[3] Tamże, s. 34.

Moja ocena: 4

Łarisa Isarowa. Zdjęcie z okładki.