Powitanie z Marią

Maria Kuncewiczowa.

[Źródło zdjęcia]

Z podziękowaniem dla wszystkich, którzy postanowili w marcu związać swoje czytelnicze losy z Marią Kuncewiczową (Marzec z Marią) i pod rozwagę tym, którzy się jeszcze wahają, przedstawiam fragmenty wywiadu z pisarką. Rozmowę przeprowadził Wojciech Wiśniewski.

- Napisała  pani  w  swojej  książce „Natura": „Moje marzenia były zawsze bezprzedmiotowe". Czy pani marzenia z okresu młodości spełni­ły się?

- Mówiąc „marzenia bezprzedmiotowe", myślę o marzeniach, które nie mają za przedmiot spraw i rzeczy konkretnych, takich jak na przykład dom, mąż czy kochanek, kariera czy podróż na południe. Jako dziecko i młoda kobieta marzyłam o „szczę­ściu” i o tym, żeby „wszystkim było dobrze”. Takie marzenia się nie spełniają, ale pomagają żyć twór­czo.

 - Pani definicja szczęścia?

- Zgoda na sie­bie i świat, czyli osiągnięcie takiego stanu, kiedy los własny i los świata przestaje być straszny - przeciwnie: budzi zachwyt. Ale to są chwile. Dla mnie najczęściej związane z radością, że jest aż tak pięknie. Z kimś czy z czymś. Na przykład z jakimś człowiekiem czy z ogrodem, czy z lasem i rzeką, czy ze słońcem na blacie stołu. Wiele szczęścia zawdzię­czam przyrodzie, architekturze i przedmiotom. Także poczuciu, że jestem niektórym ludziom potrzebna do szczęścia. Ale to jest zawsze pomieszane ze zdziwie­niem i z obawą; „czy sprostam”.

- „Fantomy” i „Na­tura” to eseistyka i reportaż, autobiografia i publi­cystyka. Wspomnienia z czasów młodości, dzieciń­stwa splatają się z rzeczywistością i teraźniejszo­ścią. Czy to prawda, że z upływem lat pamięta się tylko dobre chwile?

- Chyba to nieprawda. Pamię­tam mnóstwo złych chwil i często o nich pisałam w „Fantomach" i w „Naturze", i we wszystkich innych moich książkach. Każde odejście, każde rozstanie, każdy zawód, każda klęska publiczna czy osobista jest złą chwilą. Każde życie jest chwilą. O tyle do­brą, o ile człowiek nie dał się złym chwilom.

- Co z lat szkolnych utkwiło pani najbardziej w pamię­ci?

Doskonale pamiętam tę złą chwilę, kiedy po­walałam farbą olejną najnowszą swoją sukienkę, l tę dobrą chwilę, kiedy „pani od polskiego” po­chwaliła moje wypracowanie o wiewiórce, która nie należała ani do lasu, ani do starego wiewióra, tylko  do  samej  siebie.  Więc  czyja  była  ta  wiewiór­ka? — swoja własna.

-  Jeden  z  krytyków  omawiając  „Naturę"   napisał: „Autobiografia   literacka   nie jest  dokumentem  życia, lecz jego artystyczną stylizacją. Wypowiedzenie pełnej prawdy o sobie, nawet jeśli postuluje się bezwzględną szczerość, jest  niemożliwe,  nigdy bowiem  nie osiąga się doskonałego samopoznania, a każda próba zrozu­mienia i przekazania własnej biografii staje się krea­cją z  pogranicza  prawdy i wyobraźni”.  Czy pani  się z tym zgadza?

-  Całkowicie   się   zgadzam.   Autor,   tak  jak   każdy człowiek, nawet najbardziej uważny i świadomy, mało wie  o  sobie  „na   zapas”,  więc  sam  dla   siebie  jest wieczną niespodzianką. Raczej stwarza siebie od wy­padku   do   wypadku,   wedle   każdorazowej   potrzeby. Więc i autoportret jest aktem twórczym zależnym od nastroju i od potrzeby artystycznej portrecisty. Są ma­larze, którzy obsesjonalnie — przez całe życie —  ma­lują autoportrety i te obrazy ogromnie się od siebie różnią. Czasami  model,  którym jest sam artysta, wy­stępuje w  przebraniu,  którego ten  artysta  nigdy  nie posiadał. Co do mnie, w mojej autobiografii starałam się  uczciwie  mówić  prawdę.  Ale wiadomo,  jak wiele twarzy ma każda prawda.

[...]

- Czy pani zdaniem istnieje obecnie takie zjawisko, jak literatura kobieca?

-  Tak  długo,  jak  istnieją  kobiety,   będzie  istniała literatura kobieca. Nie należy jednak w każdym cza­sie   historycznym   przypisywać  jej   tych   samych   cech. Była   sentymentalna  w  epoce   rozkwitu   sentymentów. Była drapieżna (na przykład Gabriela Zapolska) w epo­ce naturalizmu, i tak dalej, i tak dalej. Słowo „kobie­ca” jest wieloznaczne i w żadnym wypadku nie może mieć ujemnego sensu. Tak samo, jak słowo „męski”. Ani kobiety, ani mężczyźni nie mają monopolu na od­wagę czy na czułość. Więc literatura jest przede wszy­stkim  dobra  albo zła,  bez względu   na   płeć autora. I nie  może być przeznaczona  dla czytelników jednej płci. Kobiety przecież piszą o mężczyznach, a mężczy­źni o kobietach. Co z tego wynika, jest interesujące i jako informacja, i jako dzieło sztuki, l tylko tak może być sądzone. Świadczą o tym, między innymi, listy — bardzo  obfite  —  jakie  otrzymuję od   czytelników  obu płci.

-  W „Cudzoziemce" dużo nastroju wprowadza mu­zyka. Muzycznym leitmotivem tej powieści jest koncert skrzypcowy D-dur Brahmsa i pieśni Schumanna. Dla­czego wybrała pani właśnie te utwory muzyczne?

-   Nie  jest tajemnicą,  że  prototypem  Cudzoziemki była moja matka, a w jej życiu Brahms i Schumann odegrali rolą dominującą.

-  Osiem lat prowadziła pani wykłady na Wydziale Literatur Słowiańskich uniwersytetu w Chicago. Pisała pani sporo o tym w „Naturze”, ale proszę nam po­wiedzieć, czy któryś z pani studentów w Ameryce zro­zumiał tak naprawdę te nasze  polskie „rozdarte so­sny”, „walkę z szatanem”, chochoła, romantyczne tę­sknoty i nostalgie?

-  Jeśli student obiera sobie za przedmiot literaturę obcego języka, zakłada się,  że posiada  pewną dozę wyobraźni,   że   ciekawi   go   obcy   kraj,   obyczajowość i  psychika jego mieszkańców. Czy moi  studenci  „tak naprawdę” zrozumieli   na   przykład   metaforę  Żeromskiego o rozdartej sośnie albo taniec chochoła, albo tęsknotę w Paryżu do Soplicowa, albo sarkazmy „Beniowskiego” — zależało od stopnia i rodzaju ich wy­obraźni. Ale zrozumieć, nie znaczy jeszcze: współczuć. Można   zrozumieć   Polaka,   pozostając  Amerykaninem czy  Szwedem,   i  dalej  czuć wyłącznie  tak,  jak czują Amerykanie albo Szwedzi.

-  Podobno nie lubi pani czytać swoich książek?

-   Rzeczywiście   nie   lubię.   Zawsze   uderzają   mnie błędy i niedopowiedzenia. Zawsze chciałabym to po­wiedzieć inaczej.

-  Napisała   pani   „Tristana   1946"   i   „Gaj   oliwny" po angielsku. Czy był to w pewnym sensie podświa­domy przekład z języka polskiego?

-  O, nie. Właśnie dlatego pisałam te dwie książki także po angielsku, że ci ludzie — mała Pat i jej ro­dzice  w   „Gaju   oliwnym",   Kathleen   i   jej   otoczenie w „Tristanie” - mówili do mnie po angielsku. Słysza­łam ich głosy, ich akcent, ich melodię.

-  Jak to się stało, że pani zaczęła pisać?

-  Od początku pisałam tylko dlatego, że nie chcia­łam zwariować z nadmiaru wrażeń i uczuć.

-  Czy pani jest bardzo zaabsorbowana swoją pra­cą, kiedy pani pisze?

- Tak. Bardzo. Nie znoszę drugiej osoby w pokoju, w którym piszę.

- Jak pani  rozumie określenie „idealny czytelnik”, bohater snów wszystkich pisarzy?

-  Idealny czytelnik — dla  mnie — to taka  osoba, która nie tylko rozumie, ale i współczuje.

Wojciech Wiśniewski, Tego się nie dowiecie w szkole, Nasza Księgarnia, 1981, s. 154-159.