Nie do końca zauroczona (Colin Meloy, "Uroczysko")

Nie do końca zauroczona

Ostatnio wśród celebrytów zapanowała moda na pisanie już nie tylko książek kucharskich, ale również literatury dla dzieci. Na przykład w marcu The Guardian doniósł, że hollywoodzki gwiazdor Jim Carey planuje własnym sumptem opublikować metafizyczne (!) dziełko dla najmłodszych czytelników, którego bohaterem będzie fala o imieniu Roland. Z kolei u nas niedawno pojawiła się powieść Agnieszki Chylińskiej Zezia i Giler. 

Cóż, przyznam się, że dość nieufnie podchodzę do takich książek. Mam wątpliwości, ile w tym wszystkim sprytnego marketingu, a ile autentycznej pasji i pisarskiego talentu. Zastanawiam się, czy Angielskie różyczki Madonny pachniałyby tak samo upojnie i odniosłyby taki sam sukces, gdyby wydano je jako Angielskie różyczki M. L. V. Ciccone.

Zastanawiam się, skąd złudne założenie, że pisać dla dzieci może każdy. Nie oszukujmy się, Maksym Gorki miał rację: dla dzieci trzeba pisać tak jak dla dorosłych, tylko lepiej. Oczywiście nie wątpię, że są gwiazdy estrady, które potrafią zachwycić młodych czytelników. Jednak gdybym kilka tygodni temu buszując po księgarni skojarzyła Colina Meloya z zespołem The Decemberists, prawdopodobnie nie kupiłabym jego powieści Uroczysko. Nie skojarzyłam, kupiłam, przeczytałam. 

Pierwsze zdanie jeszcze w księgarni przygwoździło moją uwagę:

Jakim sposobem pięć kruków zdołało unieść niemowlę ważące dzie­więć kilogramów, tego Prudencja zupełnie nie mogła pojąć, lecz brak odpowiedzi na to pytanie był akurat dla dziewczynki najmniej­szym zmartwieniem.[1]

Scena porwania Maksia została odmalowana sugestywnie i zrobiła na mnie tak duże wrażenie, że przez kilka dni z mieszanymi uczuciami mijałam osiedlowe kawki. Dobrze, że nie ma u nas kruków, choć przypuszczalnie i tak moje obawy są płonne, bo ważę znacznie więcej niż dziewięć kilogramów.

Ilustracja z książki.

Prudencja McKeel, czyli Dunia (w oryginale Prue), to główna bohaterka Uroczyska. Na pierwszy rzut oka nie wyróżnia się absolutnie niczym. Jest najzwyklejszą w świecie szóstoklasistką z małego miasteczka w stanie Oregon. Nietrudno zgadnąć, że dziewczynka wyruszy na poszukiwanie porwanego brata, narażając się na niebezpieczeństwa i przeżywając liczne przygody. Przy okazji odkryje też pewną rodzinną tajemnicę. W wyprawie towarzyszy jej trochę irytujący kolega z klasy, Kurt (w wersji anglojęzycznej Curtis). Baśniowość tej historii przenika się z codziennością. Jak na powieść fantasy przystało, znienacka okazuje się, że nasza rzeczywistość nie jest tą jedyną.

Akcja Uroczyska obfituje w dramatyczne zapętlenia, ale mimo to często wywołuje uśmiech. Jednak bez histerycznych prób rozweselania za wszelką cenę, co niestety czasem zdarza się w książkach dla dzieci. Wymyślony przez Colina Meloya fantastyczny świat jest zaskakujący i detalicznie rozbudowany. Trochę szkoda, że autor bardziej nie zaufał sile swojej wyobraźni, bo mniej lub bardziej świadome wpływy „Królowej Śniegu”, serii o Narnii i twórczości Tolkiena chwilami wydawały mi się zbyt wyraźne. Z przykrością dodam, że w przeciwieństwie do wymienionych utworów Uroczysko nie wywołuje aż tak silnych emocji. Rzecz jasna kibicowałam Prudencji w jej ryzykownej misji, ale w przeciwieństwie do Flawii de Luce z powieści Alana Bradleya Dunia nie stała się dla mnie kimś bliskim. Myślę, że zwyczajność i przeciętność bohaterki to był świadomy wybór autora, ale niestety skończyło się na chłodnej nijakości.

Przygody odgrywają ważną rolę, ale to nie wszystko. Wyraźne jest też przesłanie ekologiczne powieści, poza tym Meloy demaskuje mechanizmy państwa totalitarnego. Podobało mi się to, że autor nie unika dylematów i zmusza bohaterów do podejmowania trudnych decyzji. I jeszcze jedna ważna zaleta, nieczęsto spotykana w literaturze dziecięcej: bohaterowie negatywni nie są źli tak po prostu.Na przykład poznajemy źródło i przyczyny okrucieństwa regentki Aleksandry.

Przy pierwszych rozdziałach trudno się oderwać od lektury, akcja toczy się błyskawicznie, a nasz niepokój o Dunię, Kurta i Maksia rośnie. Niestety, mniej więcej od sceny podróży Duni z orłem napięcie spada lotem koszącym i pojawiają się fragmenty, które tak naprawdę nic nie wnoszą. Spokojnie można by się obejść chociażby bez wizyty w restauracji czy rozmowy z Iris. Na szczęście na ostatnich stronach akcja znowu nabiera tempa.

Ilustracja z książki.

Polskiej tłumaczce udało się przełożyć dialogi tak, że brzmią bardzo naturalnie ale drażniło mnie powtarzające się kilkakrotnie „łał”. Dlaczego nie swojskie „ojej”? Poza tym w tekście zdarzają się słowa, które mogą sprawić kłopot dzieciom z pierwszej czy drugiej klasy szkoły podstawowej (Uroczysko jest polecane dla czytelników od lat ośmiu): „Co masz dziś na wokandzie?” (s. 3) „hektycznie błogi” (s. 26) „ruch separatystyczny” (s. 180), „zniknięcie twojego brata było zaledwie katalizatorem długiego ciągu wypadków” (s. 478). Nie sądzę, żeby zawiniła tłumaczka. Recenzenci anglojęzyczni też podkreślają, że Colin Meloy ustawił językową poprzeczkę ciut za wysoko, biorąc pod uwagę wiek głównych adresatów Uroczyska. Myślę, że przesadził też trochę z objętością. 541 stron może okazać się sporym wyzwaniem dla młodszych czytelników.

Rodzice, dla których priorytetem przy wyborze lektur i filmów dla progenitury jest całkowity brak przemocy, powinni zdyskwalifikować Uroczysko w przedbiegach, bo sporadycznie zdarzają się sceny brutalne, na przykład w opisie bitwy. Poza tym w powieści bardzo ważną rolę odgrywa wątek rytualnego mordu na niemowlęciu. Oto mała próbka:

Kiedy nadejdzie jesienne zrównanie dnia z nocą, a zostały do niego jeszcze trzy dni, na Pradawnym Kamieniu Przodków złożyć należy ciało drugiego dziecka. Na dźwięk mego zaklęcia roślinne pędy wypiją krew niemowlęcia i pożywią się ludzkim mięsem. Zyskają wtedy potężną moc. Ludzka krew będzie krążyć w ich członkach, lecz one staną się posłusznym narzędziem, całkowicie poddanym moim rozkazom.[2]

Wiem, że w porównaniu z agresją w niektórych grach komputerowych i kreskówkach to pestka, ale mimo wszystko nie bardzo rozumiem sens epatowania takimi wizjami ośmiolatków. Poza tym rodzice powinni być przygotowani jeszcze na to, że niektóre fragmenty mogą wywołać lawinę dociekliwych pytań pozaliterackich, jak na przykład biesiadna pieśń żołnierzy:

A jak ujrzałem dziewczę me,

Jak z innym obściskuje się,

Wrzuciłem dziewkę w studni toń,

Niech stamtąd wyje sobie doń!

Więc szczura łap, koleżko moi.

Ugotuj go, wysysaj łój![3]

Fragment może sprowokować do interesującej dyskusji na dość nieprzewidywalne tematy.

Jonathan Safran Foer, którego opinię przytacza wydawca amerykański, podkreśla, że Uroczysko jest nie tylko piękną lekturą, ale również wspaniałym dziełem sztuki. Wartości literackie tej książki dla mnie nie są aż takie oczywiste, ale szata graficzna naprawdę robi wrażenie. Autorką zachwycających, oryginalnych ilustracji jest Carson Ellis, prywatnie żona Colina Meloya. szkoda, że kolorowych obrazków jest tylko sześć. Powieść wydano pięknie i starannie również w Polsce, co częściowo usprawiedliwia boleśnie słoną cenę (na okładce 49,99 zł).

Podtytuł „Kronik Lasu księga pierwsza” wyraźnie sugeruje, że to dopiero początek cyklu. W Stanach Zjednoczonych wydano już tom drugi, Under Wildwood. Seria książek o sprytnej Duni McKeel doczekała się już własnej strony internetowej.

____

[1] Colin Meloy, Uroczysko, il. Carson Ellis, tłum. Bogumiła Kaniewska, Wilga, 2012, s. 1.
[2] Tamże, s. 210-211
[3] Tamże, s. 200.

Moja ocena: 4

Colin Meloy z zespołem The Decemberists.

[Źródło]