Joseph Conrad, "Jądro ciemmności"

W styczniu  "Jądrem ciemności" zainaugurował swoją działalność Klub Czytelniczy Ani (Czytanki Anki). Klubową dyskusję o powieści Conrada, w której uczestniczyłam, znajdziecie tu. Nie chciałabym powtarzać swoich opinii, więc zamiast tradycyjnej recenzji kilka luźnych przemyśleń.

Książka zalicza się do uwielbianego przeze mnie gatunku takich, które dopiero z czasem ujawniają, jak wielki na nas wywarły wpływ. Z tym też związane jest dość dziwne uczucie - książkę przeczytałam trzy tygodnie temu, a mam wrażenie, jakbym znała ją od lat. Często wracam do niej myślami.

Pozytywne doświadczenie z "Jądrem ciemności" uzmysłowiło mi, jak bezsensowne jest zakładanie z góry, że dany pisarz czy powieść jest na pewno nie dla mnie. Moje wcześniejsze doświadczenie z Conradem nie uskrzydliło mnie. Uznałam, że tworzył dzieła wartościowe, ale tematyka marynistyczna, za którą nie przepadam, całkowicie zwalnia mnie z dalszego zgłębiania jego twórczości. Gdyby nie Klub, raczej nie zmusiłabym się do lektury "Jądra ciemności". Ekscytują nas nowości, podczas gdy stara, dobra klasyka siedzi sobie spokojnie na półce i czeka jak przyjaciel, o którego względy nie musimy zabiegać, bo jest z nami "przez zasiedzenie".

Uważałam Conrada za specjalistę od etycznych dylematów. "Jądro ciemności" pod tym względem mnie nie zawiodło. Nie wiedziałam jednak, że Conrad był również tak wyrafinowanym czarodziejem słowa. Jestem zachwycona jego talentem lingwistycznym. Nauczyć się języka, obcego to sukces, ale tworzyć w nim literaturę na najwyższym poziomie, to osiągnięcie wyjątkowe. Tym bardziej, że pisarz zamieszkał w Anglii jako nastolatek.

Bardzo zaciekawiła mnie historia życia Jozefa Teodora Konrada Korzeniowskiego. Właściwie stanowi gotowy materiał na fascynującą powieść lub film. Postanowiłam w bliżej nieokreślonej przyszłości sięgnąć po jego biografię, bo w mojej głowie kłębi się kilka pytań, na które chciałabym znaleźć odpowiedź.

Spektrum problemów i dylematów moralnych poruszanych przez Conrada w "Jądrze ciemności" jest bardzo szerokie. Dla mnie jest przede wszystkim przejmującą opowieścią o jałowej mroczności serca [1], o tym, jak człowiek, z którego uczyniono boga, stopniowo staje się demonem. Conrad postrzega ludzi jako istoty żyjące w nieświadomości, że noszą w sobie zło, które w sprzyjających okolicznościach eksploduje, niszcząc nie tylko ich samych, ale również tych, którzy nieostrożnie się do nich zbliżą: Pierwotny szept odkrywał przed Kurtzem rzeczy, jakich sam o sobie nie wiedział i o jakich nie miał pojęcia, póki potężna głusza nie dała mu takiej szansy. Ów szept okazał się nieodparcie pociągający. Odbił się głośnym echem w pustym wnętrzu Kurtza. [2]

Marlon Brando jako demoniczny Kurtz w Czasie Apokalipsy

Utwór Conrada uzmysłowił mi, jak niewiele wiem jeszcze o czarnym lądzie. Mam tendencję do zamykania go w malowniczych obrazach z "Pożegnania z Afryką", a to przecież tylko jedno z obliczy tego kontynentu. Mam nadzieję, że dzięki książkom uda mi się choć odrobinę do niego zbliżyć.

Na koniec chciałabym opowiedzieć Wam o wydaniu "Jądra ciemności", z którego korzystałam. Książka kosztowała 3 złote, więc może nie mam prawa marudzić, ale to co zobaczyłam, wprowadziło mnie w osłupienie. Dla mnie "lektura z opracowaniem" to tekst książki plus przypisy, wstęp lub zakończenie z krótkim omówieniem, ewentualnie nota biograficzna o twórcy, może kilka pytań do dyskusji. Otóż myliłam się. 

"Lektura z opracowaniem" anno Domini 2006 dostarcza przeżyć niezapomnianych. Główne założenie autorów: czytelnik jest istotą rozleniwioną, z upośledzoną funkcją twórczego myślenia. Lektury raczej nie czyta. Przegląda ją w pośpiechu, na pięć minut przed lekcją lub zajęciami, jednocześnie balansując kubkiem z kawą i kanapką, więc sporządzanie jakichkolwiek notatek ołówkiem czy nie daj Boże podkreślanie fragmentów tekstu w ogóle nie wchodzą w rachubę.

W książce na marginesach zastosowany jest system ikonek. Pozwoliłam sobie zeskanować dla Was legendę:

Czytamy fragment, nie wiemy, co to jest, patrzymy z desperacją na ikonkę i... eureka!To był opis przyrody!

Powyższe znaki znajdujemy potem na marginesie tekstu. To nie wszystko. Towarzyszą im komentarze słowne:

"Jądro ciemności" z pewnością nie zalicza się do lektur łatwych w odbiorze, ale zdumiała mnie nadopiekuńczość wydawcy. Moim zdaniem ikonki i natrętne komentarze na marginesach kaleczą tekst utworu. Z nostalgią wspominam tomiki Biblioteki analiz literackich, które inspirowały, a nie rozleniwiały.

Okazało się, że był to przedsmak tego, co znalazłam na końcu książki. Albowiem zamieszczono tam:

• Życiorys autora;
• Genezę utworu;
• Streszczenie utworu;
• Najważniejsze problemy utworu;
• Tematy najczęściej pojawiających siuę wypracowań o Jądrze ciemności;
• Przykładowe plany wypracowań o  o Jądrze ciemności;
• Wykaz komentarzy do tekstu.

W obliczu tak bogatego wyposażenia książki czytanie tekstu lektury wydaje się wręcz zbędną ekstrawagancją.

Na usta ciśnie się okrzyk Kurtza wydany tuż przed śmiercią: Zgroza! Zgroza!

_____

[1] Joseph Conrad, Jądro ciemności, tłum. Ireneusz Socha, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 71.

[2] Tamże, s. 61.

Moja ocena: 5

P.S.

25 lutego Klub Czytelniczy Ani rozpoczyna dyskusję o Malowanym ptaku Jerzego Kosińskiego. W moim przypadku kolejna książka z serii to na pewno nie dla mnie. ;)

Będzie nam bardzo miło, jeśli zechcecie się przyłączyć.

 

Joseph Conrad