Henning Mankell, "Powrót nauczyciela tańca"

 Tango mortale

Dwadzieścia dwa. Tyle dni zabrało mi przeczytanie najnowszej książki Henninga Mankella. Dla kryminału to nie jest komplement. Przykro mi, bo na polską premierę "Powrotu nauczyciela tańca" czekałam z wytęsknieniem, wręcz odliczając dni. Popędziłam do księgarni i natychmiast utonęłam w lekturze.

Uważam, że powieść jest nieudana W moim przypadku dodatkowym problemem było przywiązanie do Kurta Wallandera. Dotkliwie doskwierał mi jego brak. Mankell dołożył starań, żeby nowi bohaterowie zdobyli nasze serca, ale obawiam się, że nie tylko ja tęsknie wzdychałam, czytając "Powrót nauczyciela tańca".

Zdecydowanie wolę książki, w których w roli głównego bohatera rozwiązującego zagadkę występuje jeden detektyw lub policjant, płci dowolnej.  Zarówno Stefan Lindman, jak i Giuseppe Larsson, są osobami sympatycznymi. Jednak w powieści kryminalnej, w przeciwieństwie do tanga, nie zawsze trzeba dwojga.

Wydaje mi się, że pomysł z duetem detektywistycznym ma szansę na ciekawą realizację, kiedy bohaterowie są silnie skontrastowani, natomiast różnice między Stefanem a Giuseppe  nie okazują się wcale duże. Nawiasem mówiąc, ostatnio w policji szwedzkiej występuje chyba proces italianizacji: w "Człowieku bez psa" Nessera był Gunnar Barbarotti, u Mankella Giuseppe Larsson .

Autor szczególnie dużo uwagi poświęca Stefanowi. Lindman jest doświadczonym, rzetelnym policjantem. Nie posiada komputera, jest kibicem piłkarskim, a obecny przy rozmowie w języku obcym "nie był pewien, czy to był francuski, czy hiszpański"[1]. Odkryto u niego chorobę nowotworową. Zaangażowanie w sprawę Molina jest dla niego ucieczką. Czujemy, że jest to również ucieczka przed zakochaną w nim kobietą. Stefan romansuje bowiem z Heleną, notabene naszą rodaczką. Mankell niezwykle drobiazgowo przedstawia świat jego uczuć, wspomnień, snów, pragnień. Czasem wręcz zbyt szczegółowo: "Stefanowi przyszło na myśl, że chętnie by się teraz poonanizował"[2].

Fabuła jest dość krwawa. Dla mnie kilka scen okazało się stanowczo zbyt brutalnych. Powieść zaczyna się od skrupulatnie opisanej egzekucji na dwanaściorgu zbrodniarzy hitlerowskich, a potem napięcie rośnie. Książka powstała jednak ze szczytnych pobudek. Nie od dziś Henning Mankell znany jest z zaangażowania w trudne problemy społeczne. Swoją postawę wyraża  nie tylko poprzez literaturę. W "Powrocie nauczyciela tańca" pisarz podejmuje trudny temat neonazizmu w Szwecji. Przypuszczalnie nazwy organizacji: Ocalmy Szwedzką Szwecję, Biały Aryjski Opór i Dobro Szwecji są fikcyjne, ale problem istnieje naprawdę. Giuseppe stwierdza: "To jakaś okropność. Myślałem, że faszyzm został pogrzebany raz na zawsze, a wygląda na to, że wciąż żyje i ma się dobrze."[3]

Groza sytuacji polega na tym, że poglądy faszystowskie głoszą nie tylko łatwo rozpoznawalni, hałaśliwi skinheadzi, ale również tak zwani zwykli obywatele. Oto co myśli na temat sytuacji w kraju nobliwa starsza pani, Elsa Bergren: "Dzisiejszą Szwecję zżera od środka niekontrolowana imigracja. Już sama myśl o tym, że na szwedzkiej ziemi stawiane są meczety, powoduje, że robi mi się niedobrze. Szwedzkie społeczeństwo znajduje się w stanie rozkładu. I nikt z tym nic nie robi".[4] Mankell przedstawia zarys historii narodowego socjalizmu w Szwecji na przestrzeni ostatnich osiemdziesięciu lat[5]. Znamienna jest na przykład historia o protestach uppsalskich studentów przeciwko żydowskim lekarzom szukającym azylu w Szwecji. W efekcie odmówiono im wjazdu do kraju.

Prawdopodobieństwo opisywanych wydarzeń jest cechą którą bardzo cenię w kryminałach. Nie lubię być traktowana jak dziecko. Tymczasem Mankell ma chyba niezbyt dobre mniemanie o rozsądku czytelników, skoro Giuseppe w plamach krwi na podłodze w miejscu zbrodni dostrzega... układ kroków tanga![6] Ręce mi opadły. Przypominam, że Larsson jest policjantem, a nie jurorem "You can dance". To jeszcze nie koniec. Złowieszczy motyw powraca - tym razem Stefan błyskawicznie odczytuje układ śladów w śniegu też jako schemat kroków tanga.[7] Nie muszę chyba dodawać, że jedna z kluczowych postaci to przybysz z Argentyny.

Od dziś zaczynam uważnie obserwować odciski butów pozostawione na różnych powierzchniach. A nuż trafi się walc angielski albo menuet. Może być mały problem z flamenco, bo polega na drobieniu w miejscu, a również z tańcem brzucha. Te taneczne symbole były tylko przygotowaniem do wielkiego finału: Stefan Lindman wysyła pocztówkę ze Szkocji, w której nonszalancko powiadamia Giuseppe, jak brzmi imię i nazwisko mordercy!  Zainteresowanych odsyłam na stronę 553, co oszczędzi im kilku/kilkunastu/kilkudziesięciu straconych dni.

Zwykle czytając kryminały Mankella, nawet te udane, odnoszę wrażenie, że kilkadziesiąt stron jest dodanych trochę na siłę. Tym razem słowny nadbagaż okazał się przynajmniej dwa razy większy. Powieść wydała mi się nudna, zupełnie nie czułam w niej magii, która każe nam łapczywie połykać książki od zmierzchu do świtu.

Na okładce "Powrotu nauczyciela tańca" umieszczono kawałek układanki. Puzzle pojawiają się w powieści w roli epizodycznej, co na pewno ucieszy ich miłośników. Symbolizują nie tylko mozolne poszukiwanie prawdy, ale też moje wrażenia z lektury tej powieści. Każdy element literackiej układanki jest udany: wykorzystanie motywu danse macabre, drobiazgowe portrety psychologiczne głównych bohaterów, chłodny i mroczny klimat, spore napięcie towarzyszące rozwiązywaniu zagadki. Jednak te elementy złożone w całość tworzą obraz zamazany i chwiejny. Kurcie Wallanderze, wróć!
___________________
[1] Henning Mankell, "Powrót nauczyciela tańca", tłum. Ewa Wojciechowska, Wydawnictwo W.A.B., 2011, s. 128.
[2] Tamże, s. 407.
[3] Tamże, s. 209. 
[4] Tamże, s. 213. 
[5] Tamże, s. 271-272.
[6] Tamże, s. 54.
[7] Tamże, s. 486.

Moja ocena: 3+

Henning Mankell

[Źródło zdjęcia]