Håkan Nesser, "Człowiek bez psa"

 Syzyfowa historia,  
czyli Szwecja w gorzkiej pigułce

"Dziewczyna, która igrała z mężczyzną, który włożył skarpety nie do pary" - tak brzmiał tytuł wirtualnego skandynawskiego kryminału, który Elenoir niegdyś szczodrze ofiarowała czytelnikom swego bloga. ;) Niestety, nie spełniłam licznych warunków i nie zostałam wylosowana. By ukoić ból, udałam się do księgarni.  Z rozpaczą krążyłam między półkami, gdy nagle mój wzrok przyciągnęła okładka "Człowieka bez psa" Håkana Nessera, współgrająca w swej posępności z moim nastrojem. Tym razem w tytule pojawił się nie mężczyzna, nie dziewczyna, nie zamek, a człowiek. To chyba poprawny politycznie, aseksualny trend, bo przecież u Mankella też ostatnio był "Niespokojny człowiek".

Zwróciłam uwagę na mroczną okładkę. Po lekturze powieści muszę stwierdzić, że to rzadki przypadek, kiedy autor grafiki najprawdopodobniej przeczytał książkę. Ptasie symbole pojawiają się w niej nader dyskretnie i świetnie, że zostały dostrzeżone!

Dotychczas w kategorii Moje ulubione powieści detektywistyczne prym wiódł "Fałszywy trop" Mankella, ale teraz palmę pierwszeństwa dzierżyć będzie razem z "Człowiekiem bez psa", który zrobił na mnie duże wrażenie. To mocny, trzymający w napięciu kryminał ze sporymi ambicjami.

Uprzedzam, że to, co dla mnie stanowi największą wartość tej książki, przez innych czytelników może być odebrane jako dyskwalifikująca wada. Bardzo drobiazgowa analiza psychologiczna bohaterów, szerokie tło obyczajowe, poczucie humoru zaprawione kilkoma kroplami goryczy i cynizmu, policjant rozwiązujący zagadkę, który nie jest Supermanem a dość zwyczajną osobą, niepozbawioną irytujących wad. Powieść Nessera przypuszczalnie znuży czytelników, którzy uwielbiają błyskawiczną akcję, lawiny trupów i postać strażnika prawa o rekordowym IQ.

Kryminał Nessera czyta się błyskawicznie. Wsiąkłam w świat powieści dokumentnie i na kilka godzin przeniosłam się do Szwecji. Towarzyszyło mi napięcie dwojakiego rodzaju: z jednej strony chęć rozwikłania kryminalnej tajemnicy, z drugiej obawa o to, czy finał powieści mnie nie rozczaruje, bo tak właśnie się kiedyś stało w przypadku wcześniejszej powieści tego autora, "Karambol": początek pochłonęłam z zapartym tchem, a końcówka boleśnie mnie zawiodła. Finisz "Człowieka bez psa" nie był może mistrzostwem świata, ale wysoki poziom utrzymuje się do końca.

Nie chcę opowiadać zbyt wiele na temat akcji powieści. Sama przeczytałam przed jej lekturą tylko 2-3 zdania z noty wydawcy i w przypadku kryminałów tak będę się starała robić zawsze. "Człowiek bez psa" opowiada o pozornie szczęśliwej i wzorowej rodzinie Hermassonów, w której relacje tak naprawdę są silnie zaburzone, a mroczne tajemnice nader liczne. Pod maską schludności, spokoju, ładu i dobrobytu kryją się pęczniejące wrzody. Policjant, Gunnar Barbarotti, ma do rozwiązania trudną zagadkę kryminalną, ale oprócz tego musi przebić się przez mur kłamstw i przemilczeń członków rodziny. Zaiste "Syzyfowa historia"[1].

Rodzina Hermassonów jak soczewka skupia obraz współczesnej Szwecji. Portret ojczyzny Nessera w powieści jest wnikliwy i krytyczny, w wielu punktach pokrywa się z obserwacjami Sygrydy. Między innymi dowiadujemy się o oszczędnościowej polityce państwa, w wyniku której niebezpieczni psychopaci pozbawieni są kontroli, o starszych ludziach, którzy masowo emigrują do ciepłych krajów (np. "Wybrzeże Sklerotyków" w Hiszpanii), o reality shows, które wywierają destrukcyjny wpływ na psychikę uczestników, o dzieciach oddawanych na całe dnie do nianiek,  o kazirodztwie (według badań minimum dwa przypadki w każdej szkolnej klasie), o homoseksualizmie, który nadal jest tam tematem wstydliwym, o domowej przemocy seksualnej wobec kobiet, o imigrantach: (jedna z bohaterek, Eva, stwierdza z ironią: "dobrze, że imigranci zaczęli grać w golfa. To najkrótsza droga do szwedzkiego społeczeństwa klasowego"[2]). Uwaga autora na początku "treść książki zasadniczo nie odbiega od realiów"[3] budzi lekki dreszcz. Zaznaczam, że powieść nie jest traktatem socjologicznym, poważne tematy zostały zręcznie wplecione w strukturę powieści i wchłaniamy je niemal osmotycznie. :)

Ciekawie przedstawia się także problem tytułu powieści. Z jednej strony "człowiek bez psa" może oznaczać kogoś przeraźliwie samotnego, a problem ten dotyczy wielu bohaterów książki Nessera. Z drugiej strony autor sugeruje, że zaprasza nas do swoistej zabawy. Powieść Roberta, jednego z bohaterów, ma taki właśnie tytuł. "Przeczytała już prawie sto stron i nie natknęła się na żadnego psa. Choć może taki był właśnie zamysł? Nigdy nie pojawi się żaden pies." [4]

Odniosłam wrażenie, że Nesser próbował napisać coś więcej niż klasyczny kryminał i cel swój osiągnął. "Człowieka bez psa" umiejscowiłabym gdzieś pomiędzy tak zwaną literaturą popularną a twórczością bardziej ambitną. Świadczą o tym chociażby liczne pytania etyczne i filozoficzne, jakie prowokuje autor, a również nawiązania do Bruce'a Chatwina, "Braci Lwie Serce" Lindgren, Kafki, Szekspira: "Życie było kiepskim żartem. Cynicznym melodramatem, (...), który jakiś zgorzkniały i przegrany telewizyjny scenarzysta napisał po pijanemu w godzinie wilka, by wziąć odwet na własnej ułomności."[5]

Książka została przetłumaczona rewelacyjnie. Autor przekładu ma świetne wyczucie stylistyczne. Kapitalnie zindywidualizowano język różnych pokoleń i grup społecznych, oddano specyficzny, dowcipny styl Barbarottiego, zwłaszcza w rozmowach z Bogiem i Evą Backman. Gimnazjalista mówi językiem współczesnego nam nastolatka, nie używa zwrotów, które były modne wówczas, gdy tłumacz był pacholęciem, co zdarza się dość często. Nie znalazłam żadnych informacji o dorobku autora przekładu "Człowieka bez psa", więc przeczuwam debiut. Niezwykle udany.

Z noty  na okładce wynika, że cykl o Barbarottim planowany jest na cztery tomy. Tymczasem na stronie autora znalazłam informację, że w sierpniu tego roku wydany zostanie tom piaty. Najwyraźniej seria rozrosła się wbrew pierwotnym planom. Cóż, mam nadzieję, że jakość dotrzymuje kroku ilości. Powieści Nessera ostatnio powstają w tempie jedna na rok, więc nie mam najlepszych przeczuć.

Z ciekawostek: wyczytałam, że akcja tomu drugiego toczy się między innymi w Finistère - mam nadzieję, że ofiarą przestępstwa nie jest Bodil Malmsten, którą dosięgły macki szwedzkiego odpowiednika ZUS-u, ostro przez nią skrytykowanego  w "Cenie wody w Finistere". :) Natomiast w części trzeciej cyklu Nessera pojawia się niejaka Anna Gambowska, możemy się więc spodziewać polskich akcentów.

Rzadko czuję potrzebę ponownej lektury kryminału. W przypadku "Człowieka bez psa" jest inaczej. Wybaczyłam autorowi nawet brak psa.

________ 

[1] Håkan Nesser, "Człowiek bez psa", tłum Maciej Muszalski, Wydawnictwo Czarna Owca, 2011, s. 241.

[2] Tamże, s. 272.

[3] Tamże, s. 5.

[4] Tamże, s. 444.

[5] Tamże, s. 362.

Moja ocena: 5

Håkan Nesser 

[Źródło zdjęcia]