Dieter Wellershoff, "Syrena"

Telefoniczne fatalne zauroczenie, 

czyli czemu cię nie ma na odległość ręki? 

Czasami brak ciekawych nowości w bibliotece okazuje się brzemienny w skutki. Zmusza czytelnika do uważnego buszowania po półkach i pozwala odkryć książki, które w innych okolicznościach przypuszczalnie pozostałyby niezauważone. Tak stało się w moim przypadku z "Syreną", powieścią Dietera Wellershoffa. Jej śpiew był cichutki, między innymi za sprawą mdłej okładki, ale na szczęście go usłyszałam.

Z noty wydawcy wynika, że autor tej książki jest wybitnym niemieckim eseistą, literaturoznawcą i prozaikiem, laureatem licznych nagród literackich. Szkoda, że polscy czytelnicy musieli tak długo czekać na przekład jego utworu. Jeśli w miarę czytania "Syreny" apetyt będzie Wam rósł, muszę ostudzić naiwne zapały - to jedyna książka tego autora przetłumaczona na nasz język.

Zasiadając do lektury "Syreny" raczej nie planujcie dalszych działań, bo może Wam pokrzyżować zamiary. Podobnie jak niecne syreny mąciły w szlakach statków, wiodąc na pokuszenie Bogu ducha winnych podróżników. Nie mogłam się oderwać od lektury. Weszłam w świat myśli i uczuć bohatera, zanurzyłam się w nim po uszy, aż czasami brakowało powietrza.

Na pierwszy rzut oka życie Elsheimera, bohatera "Syreny" wydaje się niezbyt ekscytującym materiałem powieściowym. Szacowny obywatel, profesor pedagogiki zatrudniony na uniwersytecie. Wiceprezes towarzystwa naukowego. Autorytet w swojej dziedzinie, autor wielu książek. Żona - ideał pod każdym względem. Mądra, wyrozumiała. Wiele wspólnych zainteresowań. Udane dzieci, prawie już dorosłe. Z przyjemnością chcielibyśmy mieć kogoś takiego za sąsiada, ale żeby od razu pisać o nim książkę?

Wydaje się, że egzystencja Elsheimera jest solidną budowlą o niewzruszonych fundamentach. Okazuje się jednak, że wystarczy szmer słów i oddech w telefonie, aby ta konstrukcja runęła. Jak po huraganie.

Pewnego dnia do Elsheimera dzwoni obca kobieta z Hamburga, która oznajmia, że poczuła do niego sympatię i zaufanie oglądając program telewizyjny, w którym występował. Czuje się samotna, porzucił ją człowiek, którego kochała, nie wie, jak dalej żyć. Nieznajoma nie ma wcale pięknego głosu. "Słuchanie jej było dość męczące. Mówiła cicho, zacinając się, z długimi przerwami, które rozrywały sens wypowiadanych zdań, zupełnie jakby chwilami blokował jakiś wewnętrzny opór, który przerywał dopływ słów, pozwalając jej wydobyć z gardła tylko cichy odgłos przypominający tłumione szlochanie."[1]

Tak zaczyna się znajomość, która początkowo opiera się na niezobowiązujących rozmowach, potem stopniowo przeradza się w perwersyjną namiętność i uzależnienie. "Bliskość jej głosu, jego łagodna intonacja z lekką domieszką bólu i abstrakcyjnego, niezaspokojonego pragnienia oszołomiły go."[2] Akcja powieści toczy się w epoce "przedkomórkowej", więc ukrywanie romansu przed rodziną wymaga kłamstw i wypraw do budek telefonicznych w mieście. W Elsheimerze rośnie determinacja, by wziąć w ramiona mroczny obiekt pożądania. Kontakt telefoniczny to za mało. Nieistotny jest wiek, wygląd, zawód tej kobiety. Pragnie jej tak mocno, że traci zdolność racjonalnego myślenia. Czy dojdzie do spotkania?

Powieść tonie w znakach zapytania. Kim jest tajemnicza kobieta? Zaburzoną emocjonalnie, skrzywdzoną istotą o wielkiej wrażliwości? Wyuzdaną, okrutną manipulantką? Czy jej pierwszy telefon to autentyczne wołanie o pomoc? A może  zaproszenie do destrukcyjnej gry? Czy to ona wyzwoliła w Elsheimerze demony, czy tylko  uchyliła drzwi, za którymi kłębiły się od lat, a on udawał, że ich tam nie ma?

Dziwny romans na odległość wypełnił pustkę, jaka panowała w pozornie uporządkowanym życiu Elsheimera. Już na początku opowieści czytamy, że czuł się "fizycznie rozmyty i rozleniwiony"[3]. Wypowiadane przez kobietę słowa nadają wszystkiemu magicznego sensu: "Jej głos sprawił, że wszystko, co mówiła, wydawało się tylko marzeniem, unoszącą się w powietrzu, ulotną, przemijającą myślą, dla której nie było miejsca w rzeczywistości i która tylko dlatego możliwa była do wypowiedzenia."[4]

Autor bardzo konsekwentnie nawiązuje do mitu o syrenach, nie tylko w tytule ale także w mottach do książki. Losy dwójki bohaterów przypominają legendę o destrukcyjnej miłości śmiertelnika do zwodniczej morskiej panny. W powieści pojawiają się też nieprzypadkowo syreny statków we mgle, które odpowiadają sobie "wydłużonymi, głębokimi i przygłuszonymi sygnałami".[5]

Mimo dużego ładunku erotyzmu styl powieści jest chłodny i elegancki. Polski przekład pięknie oddaje uroki prozy Wellershoffa. Ryszard Turczyn zalicza się do tłumaczy, których cenię najbardziej. 

"Syrenę" ładnie streszcza fragment "Nieznośnej lekkości bytu" Milana Kundery: "tak wyglądają chwile, w których rodzi się miłość: kobieta nie może się oprzeć głosowi, który wywołuje na zewnątrz jej zalęknioną duszę, mężczyzna nie może się oprzeć kobiecie, której dusza jest wrażliwa na jego głos."[6]  

Kiedy znowu zadzwoni telefon, proszę, bądźcie czujni. To może być właśnie ten głos.

Ferdinand Leeke, The Mermaid and the Satyr

_____________
[1] Dieter Wellershoff, "Syrena", tłum. Ryszard Turczyn, Dom Wydawniczy Bellona, 2006, s. 9. 
[2] Tamże, s. 17.
[3] Tamże, s. 7.
[4] Tamże, s. 79.
[5] Tamże, s. 72.
[6] Milan Kundera, "Nieznośna lekkość bytu", tłum Agnieszka Holland, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 120.

Moja ocena: 5

Dieter Wellershoff  

[Źródło zdjęcia]