Bodil Malmsten, "Cena wody w Finistère"

Polując na jaszczurki w Finistère

Piećdziesięciopięcioletnia Szwedka sfrustrowana swoją ojczyzną, w której drażni ją przede wszystkim materializm i niesprawiedliwość społeczna, postanawia zamieszkać we Francji. Korzystnie sprzedaje mieszkanie w Sztokholmie, co wywołuje w niej poczucie winy, i kupuje podupadłe domostwo z ogrodem w Bretanii. Tam zaczyna nowe życie.

Brzmi znajomo? Raczej tak, ale pragnę uspokoić czytelników reagujących wysypką na zalew egzaltowanych toskańskich expat-diariuszy, że tym razem jest inaczej. Moim zdaniem lepiej. W opinii większości recenzentów jednej z księgarń internetowych znacznie gorzej: "Zimna, nieciekawa, zupełnie nie oddaje piękna regionu, który opisuje.", "Szkoda papieru, pieniędzy i naszego czasu.", "Knot".

Okazuje się, że największa zaleta tej książki dla wielu osób stanowi jej najgorszą wadę. "Cena wody w Finistère" wolna jest bowiem od minoderii i mizdrzenia się do czytelnika. W tego typu literaturze zdarza się, że piękne krajobrazy mają służyć tylko jako tło dla wizualnych i intelektualnych walorów autora, który nie ukrywa, że jest sobą oczarowany. Bodil Malmsten sprawia wrażenie osoby naturalnej i bezpośredniej, jest zachwycona okolicą, ale nie wyraża tego w sposób pretensjonalny. Nawiasem mówiąc autorka nie znosi takich afektowanych opowieści: "Świat potrzebuje poradnika, jak przetrwać, a nie jeszcze jednej książki o wariatce, która wyrwała się z domu i dziwi się, że ludzie śmiesznie mówią, a hydraulicy są nieobliczalni. (…) Fakt, że autorzy dręczący Prowansję i hańbiący Bretanię nie zostali jeszcze zlinczowani przez miejscową ludność, dowodzi tylko dobroci miejscowej ludności." [1]

Zdaniem Malmsten pisaniu towarzyszy niebezpieczeństwo zafałszowania rzeczywistości, a wręcz jej uśmiercenia: "Nie trzeba nawet umierać, aby zniszczyć swój świat: wystarczyło zapisać." [2] W jej opinii "Ubierać w słowa to, co się czuje, oznacza czynić nienaturalnym to, co naturalne. Każdy, kto próbował napisać choćby kartkę pocztową, wie, że pisać znaczy pomniejszyć to, co przeżyte, anulować to, co naturalne. To, co najprostsze. Mówi się, że każdy zabija to, co kocha: ja obiecałam za pomocą słów uśmiercić swoje Finistère ". [3] Paradoksalnie, wbrew obawom pisarki, jej książka jest wielką reklamą tego zakątka Francji. Ja w każdym razie zapałałam ogromną chęcią zwiedzenia Bretanii.

Autorka portretuje otaczający ja świat z dużą wrażliwością i liryzmem ukrytym pod pozornym, szorstkim chłodem. Wraz z nią chłoniemy kolory i wonie Bretanii: "Niebywała zieleń lata, rdzawa jesień, fioletowa finisterska zima. Intensywny fiolet pól, pnie drzew, moje dwa jesiony. Fioletowe światło nad polem w przerwie miedzy deszczami. Wiosna, jej delikatna sepia i zaraz znowu zieleń."[4] A to wszystko "w zapachu róż i jaśminu". [5] Bodil to nie tylko błyskotliwa kronikarka uroczego miasteczka we Francji, ale przede wszystkim subtelna poetka: "Kępy wysokiej na metr trawy tańczącej jak derwisze na zimowym wietrze." [6] Autorka ma wielki dar sugestywnego opisywania przyrody, co widać szczególnie wyraźnie we fragmentach poświęconych ogrodowi. Uprzedzam, że jeśli podobnie jak ja mieszkacie w bloku i nie posiadacie własnego skrawka ziemi, po skończeniu tej książki popędzicie do najbliższej siedziby organizacji zrzeszającej działkowców, błagając o udostępnienie wam choćby spłachetka gruntu. Ja w każdym razie byłam tego bliska.

Pisarka ma do siebie spory dystans i poczucie humoru. Szczególnie zabawne wydały mi się sugestywne portrety tubylców (chapeau bas przed ekscentryczną madame C.), spektakularny finał romansu z monsieur Le R., liczne perypetie związane z nauką języka francuskiego i lapsusami. Przykładowo Bodil w urzędzie prosi o formularz… "niepokalanego poczęcia", zaś właściciela sklepu, cnotliwego ojca rodziny, uporczywie nazywa panem Homofilem.

"Cena wody w Finistère" to bardziej podróż wgłąb siebie niż wycieczka krajoznawcza, co zarzucają Malmsten czytelnicy zawiedzeni niedosytem lokalnego kolorytu. Towarzyszymy autorce nie tylko w codziennym odkrywaniu Bretanii, ale również w rozterkach związanych z pisaniem tej książki. Wspólnie zastanawiamy się nad tytułem. Zdaniem sąsiadki, madame C., ten wybrany przez autorkę jest "wyniszczająco jałowy", "to tytuł katastrofa" [7]. Jesteśmy świadkami wewnętrznej walki Bodil: "Zwerbalizować przeżycie to jakby złapać jaszczurkę za ogon: jaszczurka ucieka, a ty zostajesz z kawałkiem ogona w palcach. Uczucie ucieka, a słowa stają w miejscu, jak suchy kawałek ogona."[8] Współczujemy pisarce presji, również finansowej, i tak zwanej niemocy twórczej, zmierzamy z nią do szczęśliwego finału, którego owocem jest książka w naszych dłoniach. Książka może nie odkrywcza i rewelacyjna, czasem trochę chaotyczna, chwilami może nie do końca dopracowana, ale na pewno warta lektury.

"Cena wody w Finistère" to również opowieść o tym, że bez względu na to, gdzie jesteśmy, niesiemy ze sobą bagaż doświadczeń i problemów, których nie rozwiąże zmiana miejsca pobytu. O tym, że nie trzeba bać się samotności, że warto być odważnym i realizować swoje marzenia. W końcu prozaicznie o tym, jakim odstresowującym dobrodziejstwem bywa praca fizyczna na świeżym powietrzu.

Opowieść Bodil toczy się w leniwym, spokojnym tempie. Mnie nie doskwierał brak dramatycznych zwrotów akcji i wstrząsających wydarzeń. W przeciwieństwie do wielu czytelników nie odebrałam tej książki jako nudną. Dobrze mi się ją czytało wśród roztoczańskiej przyrody. Cieszyłam się, że mam ze sobą drugi tom wspomnień Bodil Malmsten, poświęcony jej dzieciństwu w Szwecji.

_______________
[1] Bodil Malmsten, "Cena wody w Finistère", tłum. J. Rost, Wydawnictwo Literackie, 2007, s. 51.
[2] Tamże, s. 127.
[3] Tamże, s.53.
[4] Tamże, s.217.
[5] Tamże, s.215.
[6] Tamże, s.54.
[7] Tamże, s.197.
[8] Tamże, s.137.

Moja ocena: 4+

Niniejszym dodaję Finistère do miejsc, które chciałabym koniecznie odwiedzić. Poniżej fotograficzne uzasadnienie :)