„Podróże muszą być wierszami” (Carol Dunlop, Julio Cortázar, „Autonauci z kosmostrady”)

„Podróże muszą być wierszami”

To chyba będzie wyjątkowy rok w mojej historii czytania. Jeden z powodów nazywa się Julio Cortázar. W „Opowieściach o kronopiach i famach”  przyzwyczaił mnie do tego, że niespodzianki to jego specjalność, ale i tak „Astronauci z kosmostrady” wielokrotnie wprawiali mnie w osłupienie, wywoływali niekontrolowane ataki chichotu i wyprowadzali w pole. Tak naprawdę to wcale nie w pole, tylko na Autostradę Południową we Francji.

Książka jest pisaną na cztery ręce relacją z wyprawy, którą pisarz odbył z żoną, Carol Dunlop. Obydwoje uznali ją za „nieco szaloną i dość surrealistyczną”[1]. Dwuosobowa ekspedycja rozpoczęła się 23 maja 1982 roku i trwała 33 dni. Carol i Julio podróżowali mikrobusem, zwanym Fefnerem lub Smokiem. Trasa wiodła autostradą Paryż-Marsylia. Zatrzymywali się na wszystkich parkingach, a było ich aż sześćdziesiąt pięć, i prowadzili skrupulatne obserwacje, przypominające wręcz badania naukowe. W książce zamieszczono mnóstwo zdjęć z podróży, a również ilustracje autorstwa czternastoletniego syna Carol, Stephane’a Heberta.

Fefner alias Smok. [Źródło zdjęcia]

Czy warto poznać obszerne sprawozdanie z tej dziwacznej eskapady? Przed podjęciem ostatecznej decyzji proponuję próbę ogniową: najpierw przeczytajcie dedykację „Astronautów z kosmostrady”:

„Naszą wyprawę i jej kronikę
dedykujemy wszystkim pomyleńcom świata,
a w szczególności pewnemu
osiemnastowiecznemu angielskiemu kawalerowi,

którego imienia nie możemy sobie przypomnieć
i który dystans dzielący Londyn od Edynburga

przebył wędrując tyłem i wyśpiewując
hymny anabaptystów.” [2]

Zaliczenie do kategorii pomyleńców napawa Was oburzeniem, a porównanie z ekscentrycznym kawalerem odrazą? Cóż, lektura książki wyłącznie na własną odpowiedzialność. Jeśli natomiast pojawił się chociaż leciutki cień uśmiechu, relację Carol i Julia naprawdę warto czytać dalej.

Wbrew deklaracjom na początku kroniki jej główną bohaterką wcale nie jest autostrada. Wśród komicznych żartów i refleksji na serio, autorzy zahaczają o rozmaite tematy, z wojną o Malwiny i potworem z Loch Ness włącznie. Beztroskie wygłupy przenikają się się z fenomenologią, a Carol i Julio często opowiadają o swojej miłości: „Znaleźliśmy siebie nawzajem i to był nasz Graal na tej ziemi”[3].

Carol.  [Zdjęcie z książki.]

Dziwaczność formy „Astronautów z kosmostrady” świetnie współgra z osobliwą treścią. To właściwie nie książka, a zbiór dokumentów. Dominują zapiski Carol i Julia - ich drobiazgowy dziennik podróży, inspirowany pamiętnikami dawnych odkrywców i badaczy, ale to nie wszystko. Są też opatrzone zabawnymi tytułami cytaty, między innymi mój ulubiony, o koncercie z fonografu dla pingwinów, a poza tym fragmenty powieści, notatki, mapki, korespondencja, przemyślenia filozoficzne, fotokopie dokumentów, wycinek z gazety, fragmenty poradnika. Prawda miesza się ze zmyśleniem, autentyczne pamiątki sąsiadują z wytworami wyobraźni autorów.

„Astronauci z kosmostrady” to również brawurowa żonglerka rozmaitymi stylami, nastrojami, gatunkami literackimi i konwencjami. Autorzy z przymrużeniem oka nawiązują do reportażu z podróży, literatury fantastycznej, pracy naukowej, diariusza odkrywcy, powieści awanturniczej i epistolarnej, eposu rycerskiego, legendy i baśni: Julio często występuje jako Wilk, a Carol to Niedźwiedzica lub Misiunia. Od mnogości pastiszy chwilami kręci się w głowie! Zapiski Dunlop i Cortazara to feeria humoru, stylistycznego bogactwa i zdumiewających metafor. Od poetyckich: „Autostrada to różowa rzeka, nad którą unosi się ledwo dostrzegalna liliowa mgiełka”[4], aż po absurdalne: „Obserwujemy dużego zająca wielkości małego psa, w kolorze kury, który skacze, jakby chciał naśladować lot motyla.”[5].

Skoro mowa o stylistycznych fajerwerkach, oklaski należą się również polskiej tłumaczce. Na pewno praca nad rozwichrzonym tekstem nie była łatwa. Poza tym chyba mało kto odważyłby się stanąć w translatorskie szranki z Zofią Chądzyńską, która wyśmienicie tłumaczyła książki Cortázara. Marta Jordan zadedykowała swoją pracę poprzedniczce, nazywając ją „niedoścignioną Mistrzynią”. Okazało się, że jest osobą nie tylko skromną, ale i utalentowaną, bo trudne zadanie wykonała świetnie!

Julio. [Zdjęcie z książki.]

Autorzy książki twierdzą, że „podróże muszą być wierszami”[6]. Taka jest właśnie wyprawa Niedźwiedzicy i Wilka. Jednak pointa, która na rozbawionego czytelnika czai się w Postscriptum, przypomina lodowaty prysznic. Ja zupełnie nie byłam przygotowana na zakończenie, które do tej historii dopisał los. Cała opowieść nabrała innego sensu, bo dopiero wtedy dowiedziałam się, czym naprawdę była ta zwariowana eskapada. Czytając „Astronautów z kosmostrady”, czasami miałam wrażenie, że relacja jest zbyt szczegółowa, ale teraz pietyzm wcale mnie nie dziwi. Jak dobrze, że polski wydawca nie zdradził finału na okładce. Ja też tego nie zrobię. Tym bardziej, że słowa więzną w gardle.

_________
[1] Carol Dunlop, Julio Cortázar, Autonauci z kosmostrady albo ponadczasowa podróż Paryż-Marsylia, tłum. Marta Jordan, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, 1999, s. 13.
[2] Tamże, s. 9.
[3] Tamże, s. 325.

[4] Tamże, s. 232.
[5] Tamże, s. 43.
[6] Tamże, s. 312.

Moja ocena: 5

Julio Cortázar.

[Źródło]