Gruzja, miłość i archeologia (Leonid Leonow, "Mrs Eugenia Iwanowna")

Gruzja, miłość i archeologia

Ostatnio kilka razy złorzeczyłam na opracowanie graficzne książek. Dziś pora na powieść, której okładka spodobała mi się tak bardzo, że kupiłam ją w ciemno, nie wiedząc kompletnie nic ani o niej, ani o jej autorze. Wabikiem był również intrygujący tytuł. 

Okazało się, że los uśmiechnął się do mnie, a nawet błysnął złotym zębem. Książka z 1965 roku wygląda tak, jakby zdjęto ją właśnie z regału z nowościami i podano mi na aksamitnej poduszeczce. Kolejna miła niespodzianka: akcja „Mrs Eugenii Iwanowny” toczy się w Gruzji, a to kraj bliski mojemu sercu, choć do tej pory jest to związek na odległość. Wszystko zaczęło się od filmu Tengiza Abuładze „Pokuta”. Być może w zakamarkach podświadomości czai się też aksamitne spojrzenie Grigorija z „Czterech pancernych i psa”, który we wczesnym dzieciństwie był moim  serialowym idolem? A Gruzja w książce Leonowa jest naprawdę malownicza:

„Zapadał wieczór... tym łatwiej można było teraz na pociemniałym błękicie rozróżnić oddzielne pasma górskie, odzia­ne w las, w zielony plusz alpejskich łąk, w różo­we obłoczki, w ziejącą pustkę. Wyobraźnia usta­wiała na nich kolejno mnichów, pasterzy, orły i aniołów... Wkrótce widok ten zapadł się z lewej strony za wzgórza, jakby obciągnięte wielbłądzią skórą. Rozmowa ucichła. Szybki wieczór biegł na spotkanie podróżnym, z obydwóch stron drogi zwi­sały podlane mgłą cyprysy.”[1]

Baśniowe skojarzenia wywołuje też gruziński targ:

„Rymarze z Sygnachi, rozłożywszy się na trawie, dawali baczenie na swoje dumne arcydzieła: zgrabne siodła o wdzięcznie wygiętych łękach,  lezgińskie komplety uprzęży z emaliowanymi sprzączkami, kubaczyńskie uzdy i pasy w cyzelowanym oksydowanym   srebrze, które pochwaliłby sam Beka  Opizari,  i  najdroższe  z marzeń dżygita — pantofelki z  wytłaczanego szagrynu ze złotymi obcasikami, które aż się proszą na   nóżkę   ukochanej... Szarówka   podwajała   tajemny  urok  rozrzuconych   na   ziemi   skarbów.”[2]

Opowieść zaczyna się kilka lat po rewolucji. Tytułowa Eugenia to Gruzinka, która wyszła za mąż za dystyngowanego pana Pickeringa, znanego angielskiego archeologa. Mieszkają w Wielkiej Brytanii. Genie bardzo tęskni za ojczyzną i stąd pomysł krótkiej podróży sentymentalnej do Związku Radzieckiego. Jak się domyślacie, zderzenie mentalności brytyjskiej z gruzińską duszą wykrzesze snopy iskier, a dodajmy do tego jeszcze niespodziewane spotkanie, które zamieni tę historię w poruszający dramat. Zakończenie jest jeszcze bardziej zaskakujące. 

Napięcie buzujące od pierwszych chwil między Eugenią, Pickeringiem a Stratonowem wywołuje silne emocje. Mnie udzieliło się natychmiast. Gdybym miała umieścić prozę Leonida Leonowa na literackiej mapie, usytuowałabym ją gdzieś pomiędzy powściągliwością podszytą żarem à la Sándor Márai a psychologiczną przenikliwością Jhumpy Lahiri. W Polsce wydano kilka powieści Leonowa, a dramat i opowiadanie opublikowano w antologiach. Okazuje się, że jego twórczość cenił między innymi Teodor Parnicki.

W czasach literackiego fast foodu, bezkrytycyzmu autorów i morderczego tempa, jakie narzucają sobie niektórzy literaci, wprost szokuje wyznanie autora Mrs Eugenii Iwanowny, że liczącą 109 stron powieść pisał, przerabiał i poprawiał przez dwadzieścia pięć lat (1938-1963). A ja wczoraj przeczytałam ze zdumieniem, że pewna polska pisarka planuje w przyszłym roku opublikować sześć książek!

Leonid Leonow mówiący z wahaniem o swojej powieści w nocie na skrzydełku obwoluty: „Dopiero teraz, jak mi się wydaje, nadszedł czas, by ją wydać”, budzi szacunek pokorą i skromnością. Dopracowana w najdrobniejszych szczegółach „Mrs Eugenia Iwanowa” pięknie odwdzięczyła się za poświęcony jej czas i cierpliwość. Jest wciąż świeża i wzruszająca. Jak ja lubię takie odkrycia w zakurzonych zakątkach wirtualnych antykwariatów!

________________

[1] Leonid Leonow, Mrs Eugenia Iwanowna, tłum.Jerzy Jędrzejewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 70-71

[2] Tamże, s. 73.

 

Moja ocena: 5

Leonid Leonow.

[Źródło]