Czerwona księżniczka wychodzi z szafy (Monika Jaruzelska, „Towarzyszka Panienka”)

„Czerwona księżniczka” wychodzi z szafy

Tę książkę koniecznie powinny przeczytać osoby, które mając dzieci, postanowiły poświęcić się karierze politycznej pod sztandarami dowolnie wybranej partii. Zanim rzucimy się w wir spotkań z wyborcami, warto poszukać odpowiedzi na dwa pytania: jak całkowity brak wolnego czasu i ciągłe wyjazdy wpłyną na życie rodzinne i czy córka lub syn będzie w stanie udźwignąć nienawiść naszych przeciwników. Niestety rodzice Moniki Jaruzelskiej najwyraźniej tych pytań sobie nie zadali. Paczka z bananami od Fidela Castro i przydzielane po znajomości role na szkolnych akademiach nie zastąpiły tego, co najważniejsze.

Srodze zawiodą się czytelnicy, którzy liczą na polityczne sensacje w „Towarzyszczce Panience”. Nic z tych rzeczy. Już na wstępie dowiadujemy się, że książka powstała w zupełnie innym celu. Autorka właśnie zaczyna kolejny rozdział w życiu, poza tym zbliżają się jej pięćdziesiąte urodziny. Wydanie wspomnieniowej książki nazywa swoim „wyjściem z szafy”. Nie chodzi tylko o zerwanie ze światem mody i nowe wyzwania zawodowe, ale również o przekazanie swojego punktu widzenia i polemikę z dziesiątkami plotek.

Zdjęcie z książki.

Ze wstępu dowiadujemy się, że książka jest zbiorem krótkich tekstów, które Monika Jaruzelska trafnie porównuje do puzzli. Elementy układanki są rozmaite: wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości (moim zdaniem najciekawsze i najbardziej udane fragmenty), sylwetki znanych ludzi na wzór popularnych „alfabetów” (podobały mi się najmniej), przebieg kariery zawodowej, opowieści o synku oraz impresje z licznych podróży z ojcem i spotkań ze znanymi osobistościami (między innymi z Janem Pawłem II, Michaiłem Gorbaczowem, Fidelem Castro, Muammarem Kaddafim, Kim Ir Senem). Różnorodne są też nastroje i literacki poziom tekstów. Wspominki uzupełniono fotografiami z rodzinnego albumu.

Czy książka z uśmiechniętym bobasem na okładce, w domyśle lekka i pełna dykteryjek, może przygnębiać? Okazuje się, że tak. W „Towarzyszce Panience” jest wiele anegdot, ale przygniótł mnie ciężar wrogości, z którą autorka musiała sobie radzić przez wiele lat, bo „dzieci znanych rodziców dziedziczą również nienawiść”[1]. Nikogo nie interesowało to, że nastolatka nie ma nic wspólnego z politycznymi decyzjami ojca. Mimo upływu lat nadal właściwie nic się nie zmieniło: autorka wspomina, że na forach internetowych widuje ociekające jadem uwagi na swój temat, naszpikowane epitetami typu. „czerwone nasienie”.

Generał Jaruzelski kojarzy mi się bardzo źle, choć mam świadomość, że kompetentna ocena jego postaci należy do historyków. Jednak w obrazie rodziny, jaki wyłania się z „Towarzyszki Panienki”, to on wydaje się lepszym rodzicem niż matka. Pani Jaruzelska budziła we mnie nieprzyjazne uczucia. Apodyktyczna „królowa”, ostentacyjnie elegancka, skoncentrowana na sobie, wiecznie niezadowolona z jej zdaniem za mało efektownej córki, o której często mówiła „to zdechłe”. W opinii Moniki Wojciech Jaruzelski to z kolei całkowite przeciwieństwo żony, introwertyk, klasyczny pracoholik, spędzający mnóstwo czasu poza domem, często pogrążony w swoich myślach, melancholijny i wiecznie przygnębiony. Autorka sugeruje wręcz, że to pesymizm i poczucie zagrożenia determinowały jego najważniejsze decyzje. Również tę o wprowadzeniu stanu wojennego.

Pozornie dzieciństwo „czerwonej księżniczki” opływało w luksusy. Tak naprawdę mała Monika właściwie była pozostawiona sama sobie. W domu czuła się okropnie, stąd ucieczki i szukanie wsparcia u przyjaciół. Kilkakrotnie wspomina, że w tamtych czasach lubiła spędzać czas z ochroniarzami ojca, którzy byli dla niej czymś w rodzaju rodziny zastępczej. Zwracała się do nich per „wujku”, a z niektórymi wciąż utrzymuje kontakt. 

Wydaje mi się, że lepiej niż tysiąc słów sytuację w rodzinie państwa Jaruzelskich oddaje to zdjęcie: 

Zdjęcie z książki.

Zaskoczyło mnie to, że matka ostentacyjnie słuchała Wolnej Europy, a ojciec podrzucał studiującej polonistykę Monice książki z drugiego obiegu wydawane przez paryską „Kulturę”. 

„Towarzyszka Panienka” to właściwie gotowy materiał na powieść psychologiczną. Są nawet  akcenty sensacyjne, jak na przykład zorganizowany przez babcię chrzest trzyletniej Moniki w czasie wakacji w Kościelisku, w zupełnej tajemnicy przed rodzicami. Z sentymentu dla tego wydarzenia w tym samym miejscu został ochrzczony jej synek, Gucio. 

Podoba mi się szczery, rzeczowy ton wspomnień. Autorka otwarcie pisze o tym, że nie sprawdziła się w roli wnuczki, kiedy babcia umierała na raka, o czasem rozpaczliwych próbach poradzenia sobie z przerastającymi ją sytuacjami. Nie kreuje się na ofiarę. Dementuje plotki na swój temat. Z ironią dystansuje się wobec nimbu „czerwonej księżniczki”. Mówi o życiu pod lupą, o nieustannym doszukiwaniu się drugiego dna – nawet imię jej jamnika, Boluś, uznano za polityczną prowokację. Jaruzelska tłumaczy też, dlaczego nie zdecydowała się na zmianę nazwiska, co zdaniem niektórych rozwiązałoby część problemów. Zaskoczyła mnie też wyznaniem, że niesłusznie otaczała ją sława politycznej buntowniczki, ponieważ konflikty z rodzicami miały zupełnie inne podłoże. Myślę, że niejedna osoba na jej miejscu wyraźnie podkreślałaby różnice światopoglądowe, kompletnie odcinając się od rodziny. 

Oczywiście bardzo zaciekawiły mnie wątki literackie. Autorka opowiada o bibliotece rodziców, o oglądaniu ilustracji w „Dziadach” Mickiewicza, o torturach przy lekturze „Trylogii”, o fascynacji Żeromskim i „Konopielką” Redlińskiego, którą nazywa najważniejszą książką swojego życia, a także o poezji Tuwima. Z przyjemnością czytałam też o jej miłości do czworonogów, a zwłaszcza psów i mam żal do pań redaktorek o to, że najwyraźniej ograniczały jej wynurzenia na ten temat: „o zwierzętach mogłabym pisać w nieskończoność, ale wydawca zabronił”[2].

Monika Jaruzelska bez ogródek mówi o swoim światopoglądzie, życiowych wyborach i charakterze. Pod kilkoma względami różnimy się znacznie, ale szanuję ją za to, że nigdy nie wybierała najłatwiejszych ścieżek. Wyjście z szafy też wymagało odwagi.

_______

[1] Monika Jaruzelska, Towarzyszka Panienka, Wydawnictwo czerwone i Czarne, 2013,  s. 75.

[2] Tamże,  s. 163.

Moja ocena: 4

Monika Jaruzelska. [Źródło zdjęcia]