Niesielsko i nieanielsko (Edith Nesbit, „Dawno temu gdy byłam mała”)

Niesielsko i nieanielsko

W dzieciństwie lubiłam książki Edith Nesbit. Urzekał mnie ich tajemniczy nastrój, cierpki humor i to, że pozornie poukładany świat znienacka okazywał się nieprzewidywalny.  Doskwierał mi chłód tych opowieści, ale odkąd trochę poczytałam o życiu autorki, już mnie nie dziwi. Trudno pisać milusie historyjki, kiedy przez kilkanaście lat mieszka się pod jednym dachem z mężem i nową wybranką jego serca, którą trzeba było zatrudnić w charakterze gospodyni, bo małżonek szantażował groźbą ulotnienia się w nieznane z rzeczoną panią. 

Nigdy wcześniej nie słyszałam o książce „Dawno temu, gdy byłam mała” Nesbit.  Na niepozorny tom wspomnień pisarki natknęłam się przypadkiem. Dobrze się stało, bo to zapomniane cacko stanowczo zasługuje na odkurzenie. 

Edith zapamiętała świat dzieciństwa wszystkimi zmysłami. Oprócz odprysków tamtej rzeczywistości, odtwarzanych z fotograficzną wręcz precyzją, a jednocześnie budzących bardzo silne emocje, jak na przykład miedniczka malowana w wierzbowe liście, autorka wspomina smak tortu migdałowego przekładanego plasterkami pomarańczy i oblanego chrupkim karmelem. Cudowny zapach spiżarni, w którym mieszały się wonie marynat, cytrusów, herbaty i konfitur. Miękkość jasnoniebieskich rękawiczek z koźlęcej skórki.

Przeszłość obecna jest nie tylko we wspomnieniach, ale również w przedmiotach otaczających dorosłą już, trzydziestoośmioletnią Edith. Chociażby w kuferku, który kiedyś służył do przechowywania ubranek dla lalek, a teraz wypełniają go „stare listy, zasuszony bukiecik fiołków i kilka innych, bezwartościowych drobiazgów, na które rzadko kiedy mam odwagę spojrzeć”[1].

W „Dawno temu gdy byłam mała” podobał mi się realistyczny obraz dzieci, które nie zostały przedstawione jako wyidealizowane wzory do naśladowania. Nesbit nie boi się mówić nawet o ich okrucieństwie. Scena, w której dziewczynka zwana Szkocką Kratą, złośliwie wygina cynowy serwis dla lalek należący do Daisy, robi ponure wrażenie. Wobec siebie też autorka też nie stosuje taryfy ulgowej, choćby opowiadając o tym, jak ze złości wepchnęła koleżankę do balii.

W czasach, gdy bardzo trendy jest zabieranie małych dzieci na egzotyczne wyprawy, zadziwia fragment o tym, że one wcale nadmiarem wojaży nie są zachwycone:

„myślę,  że dzieci w ogóle nic lubią zbyt wiele podróżować, gdyż ogromna część ich życia składa się z dobrze znanych miejsc do zabawy i dobrze znanych przedmiotów. Nie­wiele jest w nim miejsca na historyczne i arty­styczne odczucia, które dodają podróżom barwy i przyjemności”.[2]

Życie małej Edith było pasmem przeprowadzek i ten brak stabilizacji wyraźnie ją unieszczęśliwiał. Wychowywała się właściwie bez rodziców i dorosły czytelnik natychmiast znajdzie analogię między tym a lękami i brakiem pewności siebie dziewczynki. Właśnie, dorosły czytelnik. Obawiam się, że to nie jest książka, która sprawi radość kilkulatkom. Co zresztą sugeruje zaskakująco depresyjna okładka. Mimo licznych zachwytów nad epoką wiktoriańską, również moich, trzeba przyznać, że wtedy dzieciństwo było dość posępnym doświadczeniem. Edith na zawsze zapamiętała „śmiertelną ciszę i ścinające krew w żyłach strachy długich, ciemnych nocy, kiedy byłam mała, samotna i tak straszliwie się bałam”.[3] 

Autorka dzieli się nie tylko wspomnieniami, ale również przemyśleniami na temat wychowania. Na przykład wielokrotnie podkreśla zbawienny wpływ przyrody na rozwój dziecka:

„Oby wszystkim dzie­ciom dane było mieszkać na wsi, gdzie mogłyby wchłaniać świadomie czy nieświadomie najmilsze rozkosze zielonych łąk i kolorowych lasów! Cu­downość rosnącej zieleni, łagodne piękno wieczor­nego światła padającego na szare pastwiska, całą wspaniałość południowego słońca ogrzewającego łąki złote od jaskrów, szkarłat i złoto jesiennych zagajników!” [4]

„Dawno temu gdy byłam mała” wydało mi się książką trochę chaotyczną, co drażniło mnie w czasie czytania. Po raz pierwszy opublikowano ją w odcinkach w czasopiśmie dla dziewcząt w październiku 1896 roku. Może dlatego każdy rozdział jest oddzielną gawędą, miejsca i osoby pojawiają się i znikają, a autorka jest na bakier z chronologią. Zabrakło krytycznej redakcji. Natomiast polskie wydawnictwo spisało się na medal. Walory nostalgicznej opowieści podkreśla przekład Ireny Tuwim, a blasku dodają jej wdzięczne ilustracje Bożeny Truchanowskiej.

______

[1] Edith Nesbit, „Dawno temu gdy byłam mała”, tłum. Irena Tuwim, Nasza Księgarnia, 1969, s. 25.

[2] Tamże, s. 41.

[3] Tamże, s. 31.

[4] Tamże, s. 108.

Moja ocena: 4

Edith Nesbit.

[Źródło zdjęcia]