Christopher Isherwood, "Samotny mężczyzna"

 

Pogrzebowy blues

Po co mi gwiazdy teraz, każdą zgaś z księżycem.

Wyrzuć księżyc, a słońce rozbij na mgławicę,

Wylej ocean, wymieć lasy z drzew, spal zboże,

Bo teraz nic już dobrze skończyć się nie może.

Wystan Hugh Auden, Pogrzebowy blues

(tłum. J. Pietrkiewicz)

Powieść Christophera Isherwooda przeczytałam za sprawą trzech osób: Ani z "Czytanek Anki", Sygrydy ze "Szwedzkich reminiscencji" oraz Colina Firtha z Grayshott w Wielkiej Brytanii. Z góry pragnę nadmienić, iż znajomość z Colinem Firthem ma charakter wyłącznie jednostronny, aczkolwiek zdominował moje skojarzenia z "Samotnym mężczyzną". Króluje na okładce tej książki i jest odtwórcą głównej roli w adaptacji filmowej.

Od dłuższego czasu miałam zamiar przeczytać tę powieść, bo wzmiankowane wyżej świetne recenzje nie pozostawiały cienia wątpliwości, iż jest to pozycja wybitna, ale trochę przerażała mnie smutna tematyka. Tymczasem okazało się, że powieść wprawdzie owiewa mgła melancholii, jednak nie zaliczyłabym jej do ponurych. Bohaterem jest mężczyzna po pięćdziesiątce, który traci w wypadku ukochanego. Fakt, że George jest intelektualistą, profesorem literatury na uniwersytecie, nie ułatwia mu wcale racjonalnego pogodzenia się ze stratą: "Książki nie uczyniły George’a szlachetniejszym, lepszym, ani naprawdę mądrym. Tyle że lubi wsłuchiwać się w ich głosy, takie lub inne, zależnie od nastroju."[1]

Doświadczenie śmierci najbliższej osoby jest kataklizmem, o którym autor opowiada w sposób subtelny, z pozornym wyciszeniem. George nie pogodził się z tym, co spotkało Jima. Wersja oficjalna dla niektórych znajomych brzmi: Jim wyjechał. George na zewnątrz dobrze sobie radzi. W pracy "ze zręcznością weterana w mgnieniu oka nakłada psychologiczną maseczkę, odpowiednią do roli, jaką będzie odgrywał…" [2] Jego orientacja seksualna nie ułatwia zadania. Towarzyski ostracyzm wśród sąsiadów jest delikatny, ale wyczuwalny. Kolejna maseczka, o której trzeba pamiętać.

Pogodzenie się z odejściem Jima na zawsze jest trudne. George liczy na kontakt ze zmarłym, ale nie ma złudzeń: "W najlepszym razie odbędzie się coś w rodzaju przelotnej wizyty obserwatora z innego kraju, któremu wolno zerknąć przez chwilę rozległych przestrzeni swojej wolności i ujrzeć w oddali, przez szybę, tę postać, która siedzi samotnie przy małym stole w wąskim pomieszczeniu, pokornie i ospale jedząc jajka w koszulkach, jak dożywotni więzień.”[3].

To niesamowite, że książka o śmierci jest w gruncie rzeczy  hymnem na cześć życia. "Żyję - powtarza sobie –Żyję! A energia życiowa przepływa przez niego gorącą falą, i rozkosz, i ochota. Jak to dobrze być w ciele – choćby w tym starym zdezelowanym ścierwie – które ma jeszcze gorącą krew, żywe nasienie, bogaty szpik i zdrową tkankę."[4]. Powieść jest hedonistyczną ilustracją wezwania Carpe diem!:  "Dla George’a liczy się tylko Teraz. Teraz musi znaleźć drugiego Jima. Teraz musi kochać. Teraz musi żyć…"[5].

Bardzo odpowiada mi styl Isherwooda. To proza klasycznie elegancka, na pierwszy rzut oka chłodna, a jednocześnie poruszająca do żywego. Książka jest wzruszająca, ale autor unika patosu, tonów depresyjnych. Lekko ironiczny dystans sprawia, że o sprawach ostatecznych nie mówi się w sposób koturnowy. Oto próbka sardonicznego poczucia humoru autora – charakterystyka niejakiego Granta Lefanu, młodego profesora fizyki: "Jest niski i chudy, wyróżnia się okularami, wystającymi zębami i lekko obłąkanym uśmiechem, właściwym intelektualistom z zamiłowania. Można go sobie bez trudu wyobrazić jako terrorystę w carskiej Rosji sprzed stu lat." [6].

Słaby punkt powieści to zdecydowanie portrety kobiet. Przedstawione przez Isherwooda panie budzą współczucie, są irytujące. Doris perfidnie uwiodła Jima. Sąsiadka, pani Strunk, jest klasyczną bigotką, choć "przeszła szkołę nowej tolerancji, tej techniki unicestwiania uprzejmością"[7]. Z kolei Charley to kupka nieszczęścia, która do końca nie rezygnuje z desperackich prób "nawrócenia" George’a na właściwą orientację seksualną. Bardzo zdziwiło mnie obsadzenie w tej roli zjawiskowej Julienne Moore. Co ciekawe, z trailera wynika, że opowieść jest o romansie między George'm a Charley. Wątki gejowskie zostały zatuszowane.

Niestety, nie oglądałam jeszcze adaptacji filmowej. Zadanie ekipy nie zaliczało się do łatwych, tym bardziej, że reżyser był debiutantem. W książce znajdziemy niezbyt wiele wydarzeń - akcja obejmuje jeden dzień z życia głównego bohatera. Rolę kluczową odgrywają emocje i przemyślenia George’a, co niezbyt łatwo przekłada się na język filmowy. Wydaje mi się, że tego typu książka wymaga od reżysera i aktorów ogromnej wrażliwości. i taktu Na twórców czyhała też pułapka taniego sentymentalizmu związana z tematem. Pozytywne recenzje i nagroda dla Colina Firtha na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji świadczą o tym, że film jest udany. Mam nadzieję, że wkrótce przekonam się o tym osobiście.

_________

[1] Christopher Isherwood, "Samotny mężczyzna", tłum. J. Zieliński, Świat Książki, 2010, s. 11.

[2] Tamże, s. 36.

[3] Tamże, s.11.

[4] Tamże, s.104.

[5] Tamże, s.186.

[6] Tamże, s.83.

[7] Tamże, s. 23.  

Moja ocena: 5

 Christopher Isherwood 

Trailer adaptacji filmowej:

Z pozdrowieniami dla licznych fanek Colina F.: