Dom bardzo zły (Andrea Camilleri, "Sierpniowy żar")

Dom bardzo zły

Pisanie o książce pod tytułem „Sierpniowy żar”, kiedy za oknem śnieg, mróz i zawierucha, zakrawa na przewrotny żart, ale tak mi się jakoś dziś zebrało na opowieści o ubiegłorocznych wakacyjnych lekturach.

„Sierpniowy żar” to moje drugie spotkanie z komisarzem Montalbanem. Już wielokrotnie podkreślałam jego wyższość nad komisarzem Brunettim z kryminalnego cyklu Donny Leon, bo „Złodzieja kanapek” Andrei Camilleriego wspominam z sentymentem. Autor miał u mnie kredyt zaufania, który tym razem z każdą stroną pomaleńku topniał niczym asfalt w promieniach sycylijskiego słońca i niestety skończył się drobnym przekroczeniem debetu.

Jak zwykle komisarz Montalbano pracowicie rozsupłuje intrygę kryminalną w Vigacie (miasteczko zupełnie fikcyjne) i okolicach. Wszystkie drogi prowadzą nie do Rzymu, a do pozornie zwyczajnej wilii nad morzem. Oczywiście rzeczony dom kryje mroczne tajemnice, a poza tym spadają na niego plagi typu karaluchy, myszy, pająki i inne atrakcje:

„— To jest chyba dom przeklęty! — upierała się Laura z błyszczącymi oczami, jakby miała gorączkę.

— Lauro, zastanów się, nie wmawiaj sobie takich głupstw. Rozumiem, że jesteś zdenerwowana, ale...

— Przyznam ci się, że nawet zaczęłam sobie przypo­minać te rozmaite filmy o przeklętych domach albo o do­mach, gdzie zagnieździły się piekielne zjawy.

— To przecież tylko wymyślne fantazje!

— Przekonasz się, że miałam rację.”[1]

Dodam jeszcze, że ważną rolę w tej historii odegrają też rezolutny trzylatek Bruno oraz kot. To jeszcze nie wszystko! Tym razem Salvo Montalbano walczy nie tylko z przestępcami i ogólną degrengoladą, ale również ze sobą, a konkretnie z klasycznymi objawami kryzysu wieku średniego, które zaowocowały między innymi płomiennym romansem. I zaznaczam, że nie chodzi o ożywienie znajomości z chimeryczną Liwią.

W „Sierpniowym żarze” Camilleri z wirtuozerią odmalował leniwą atmosferę włoskiego lata, obezwładniający skwar w sycylijskim miasteczku, senną spiekotę. Opisy upału są tak naturalistyczne, że chwilami naprawdę robiło mi się duszno. Przykuwający uwagę koloryt lokalny to specjalność autora książek o Montalbanie. Sympatyczne są chociażby wątki kulinarne. Szkoda, że niezbyt liczne. Na marginesie dodam, że jestem fanką opryskliwej gosposi komisarza:

„Adelina przyrządziła mu pappanozzę. Cebula i ziem­niaki długo gotowane, wyłożone na duży talerz i roz­gniecione widelcem na jednolitą masę. Do przyprawie­nia: oliwa, nieco octu winnego, sól i czarny pieprz świeżo zmielony.”[2]

„Nakrył na werandzie. Zaniósł na stół oliwki, świeże figi, kapary, owczy ser i sześć miseczek, jedną z anchois, jedną z kalmarami, jedną z ośmiorniczkami, jedną z mątwą, jedną z tuńczykiem i jedną z morskimi ślima­kami. Każde z dań było przyprawione inaczej. A w lo­dówce prócz tego stało jeszcze wiele innych przysmaków.”[3]

Dopracowany w detalach obraz Włoch w powieściach Camilleriego nie trąci sztucznością, a taki właśnie problem mam z książkami Amerykanki, Donny Leon. Autorka cyklu o komisarzu Brunettim od wielu lat konsekwentnie nie wyraża zgody na tłumaczenie swoich powieści na język włoski, choć znane są na całym świecie, również w Polsce. Dziwne, prawda? Oficjalny powód, który pisarka podaje na przykład tu i tu, to chęć uniknięcia sławy, ale może kryje się też za tym również obawa, że rodowici mieszkańcy Italii w jej książkach wyczują obcość i fałszywe nuty.

Melancholijne rozterki Salva Montalbana w „Sierpniowym żarze” nie pozwoliły Camilleriemu na liczniejsze przebłyski ironicznego humoru, który tak mi się podobał w „Złodzieju kanapek”. Oprócz miłosnych niepokojów okrutnie targających komisarzem pojawiają się też gorzkie obserwacje socjologiczne na temat Włoch: 

„Montalbana ogarnęło przygnębienie. Czy to się nigdy nie zmieni? Szlag by to trafił, że też ciągle trzeba mieć do czynienia z podejrzanymi koneksjami, powiązania mafii z polityką, mafii z biznesem, polityki z bankami, praniem brudnych pieniędzy i lichwą...

Co za obsceniczny balet! Co za dżungla korupcji, oszustw, intryg, niegodziwości, karierowiczostwa! Wy­obraził sobie taki dialog:

—  Uważaj na każdym kroku, ponieważ X to człowiek posła Y, a zięć K jest człowiekiem szefa mafii Z i pozo­staje w zażyłych stosunkach z posłem H.

— Przecież poseł H jest w opozycji!

— Owszem, jest, ale co to zmienia?”[4]

Stereotypowo i mało odkrywczo? No, niestety. Poza tym takie oskarżenia w powieści lżejszego kalibru trochę przypominają strzelanie do słonia z procy.

Wbrew tytułowi i mimo sycylijskiego, upalnego entourage’u „Sierpniowy żar” to chłodna, pesymistyczna opowieść w stylu demaskatorskich kryminałów skandynawskich, o których Camilleri zresztą wspomina w powieści z nutką zazdrości. Nietrudno rozszyfrować, że wzmiankowane szwedzkie małżeństwo to Maj Sjöwall i Per Wahlöö. I tu się właśnie zaczynają schody bo wydaje mi się, że demaskatorska, interwencyjna formuła nie jest do końca bliska autorowi cyklu o Montalbanie..

Nie przypadła mi też do gustu teatralna tonacja sceny finałowej powieści, natomiast podoba mi się to, co cenię w kryminałach, a mianowicie autor „Sierpniowego żaru” zmyślnie z nas zakpił, bo pod koniec na czytelnika czeka spora niespodzianka.

Czytelników, którzy podobnie jak ja uczą się języka włoskiego i są na poziomie hmmm… niezbyt zaawansowanym, uprzedzam, że włoski serial o komisarzu Montalbanie w wersji oryginalnej nie jest łatwy w odbiorze. Miałam okazję obejrzeć dwa odcinki w czasie wakacyjnego wyjazdu. Nie wiem, czy to kwestia sycylijskiego akcentu, czy problem leżał w moim letnim rozleniwieniu i rozkojarzeniu. Serial mnie nie zachwycił. Wyraźnie postawiono na wartką akcję, nie na obyczajowe smaczki, a filmowy Montalbano  pozbawiony jest leniwego wdzięku literackiego pierwowzoru.

_______

[1] Andrea Camilleri, Sierpniowy żar, tłum. Stanisław Kasprzysiak, Noir sur Blanc, 2012, s. 21.

[2] Tamże, s. 120.

[3] Tamże, s. 254.

[4] Tamże, s. 117.

Moja ocena: 3,5

Andrea Camilleri. [Źródło]