Elisabeth Rynell, "Hohaj"

Ina córka Gnieciucha

Lepkie od pożądliwości myśli wystąpiły u mnie już wówczas, gdy powieść Elisabeth Rynell pojawiła się w wydawniczych zapowiedziach. Laponia, baśń, liryzm, poruszająca historia. Seria Terytoria Skandynawii, którą cenię. W moim przypadku słowa klucze, które natychmiast przyspieszają tętno. 

Tak się jednak złożyło, że przez wiele miesięcy rozmijałam się z tą książką. A to ktoś właśnie wypożyczył z biblioteki, to znów sprzątnięto mi ją sprzed nosa na Allegro, albo przegapiłam atrakcyjną promocję. W końcu miałam okazję przeczytać "Hohaj". Okazuje się, że nie zawsze warto gonić książkę, która przed nami ucieka niczym przepióreczka w proso.

Fabuła jest dość skąpa i nie pozostałoby nic do odkrywania, gdybym ją streściła. "Hohaj" to opowieść o miłości, przed którą człowiek się broni, ponieważ "nie może przyjąć tego jasnego i nieodpartego światła prosto w oczy".[1] Autorka przedstawia losy dwu par. Jedna historia dzieje się współcześnie, druga w przeszłości.

Mam żal do wydawnictwa Słowo/obraz terytoria. Gdyby w nocie wydawcy nie użyto eufemizmu, na pewno nie sięgnęłabym po tę książkę. W moim odczuciu słowa "upokarzający ją ojciec" nie zapowiadają naturalistycznych scen bicia dziecka kijem, wulgaryzmów oraz kazirodczego seksu. Niestety, mimo uspokajającego lazuru okładki takie właśnie niespodzianki kryje książka Rynell. Jest ich niewiele, ale zapewniam, że robią wrażenie. Obojętne czytanie tak brutalnych fragmentów wymaga pewnego typu wrażliwości, którego najwyraźniej jestem pozbawiona.

Zaznaczam, że pełne agresji sceny mają uzasadnienie w treści i przesłaniu "Hohaj", nie dodano ich w celu epatowania czytelnika. To nie zmienia faktu, że dla mnie były koszmarem. Uważam, że o takich treściach powinno się czytelnika uprzedzać, bo podlanie ich baśniowo-lirycznym sosem nie na wiele się zdaje. Powieść Rynell w 2005 roku doczekała się adaptacji filmowej pod tytułem "Schneeland" (Kraina śniegu), której oglądać raczej nie zamierzam.

Poza tym "Hohaj" ma zalety. Elisabeth Rynell jest mistrzynią słowa i poetyckiego nastroju, co pięknie oddała polska tłumaczka: "Nagle zawirował nade mną śnieżny pył. Do moich uszu przedostały się dźwięki, delikatna, cieniutka koronka światła".[2] Taką właśnie delikatną, cieniutką koronką tkana jest ta opowieść. Drastyczne sceny wykwitają na niej jak krwawe plamy.

Nad "Hohaj" wyraźnie unosi się duch "Krystyny córki Lavransa", która zresztą raz została przywołana imiennie. Powieść szwedzkiej autorki uświadomiła mi, jak głęboko tkwią we mnie wspomnienia z lektury książki Sigrid Undset i jak bardzo chciałabym powrócić do jej świata. Ładne są również nawiązania do "Pieśni nad pieśniami". W "Hohaj" wyraźnie widoczne są też wpływy baśni, a raczej skandynawskiej sagi, nie tylko ze względu na nastrój, ale też surowe wartości moralne. Zbrodnia zostaje ukarana, przeznaczenie zapada w drzemkę tylko na chwilę, a hańba jest blizną na całe życie. Baśniowa stylizacja narzuca pewne ograniczenia w psychologicznych portretach bohaterów, ale autorka poradziła sobie z tym dobrze. Włóczęga, niespokojny duch Aron i srebrna Ina na pewno nie pozwolą łatwo o sobie zapomnieć. Niestety, trudno też wymazać z pamięci odrażającego Gnieciucha.

Podobał mi się też sposób, w jaki Elisabeth Rynell odmalowała surową przyrodę, która idealnie współgra z przeżyciami bohaterów. A Kudłacz to jeden z sympatyczniejszych psich portretów w literaturze, z jakimi się spotkałam.

Powieściowe wydarzenia oglądamy w dwóch planach czasowych: współcześnie i kilkadziesiąt lat temu. W pewnym momencie plany się przenikają. Niestety, Rynell rozegrała to moim zdaniem w sposób dość nienaturalny. O wiele bardziej podobał mi się splot przeszłości i teraźniejszości w losach dwu par bohaterów w "Kochanicy Francuza" Johna Fowlesa. Część współczesna u szwedzkiej pisarki jest moim zdaniem zdecydowanie mniej udana.

Książka prowokuje do smutnych refleksji na temat zmian  obyczajowości. Klamrami spinającymi opowieść są sceny, w których przekazywana jest wiadomość o śmierci najblizszej osoby. Współcześnie sprawę załatwia bezosobowy telefon ze szpitala. Dawniej wiadomość przekazywana była osobiście, z wielka troską, by ulżyć w cierpieniu.

W czasie tropikalnych lipcowych upałów książka o bezkresnej śnieżnej krainie działa jak lodowy kompres. Skwar, słońce, a tu "Ze świerków przy drodze zwiewało śnieg, wszędzie wzbijały się jego tumany, z chudych drzew podnosiły się wielkie kłębiaste chmury, które potem opadały na ziemię. (...) Wiatr huczał i zawodził, nasilał się i natężał, szalał po lesie."[3] Zamiast instalować kosztowną klimatyzację, wystarczy zaopatrzyć się w odpowiednią literaturę.

__________

[1] Elisabeth Rynell, "Hohaj", tłum. Ewa Mrozek-Sadowska, Słowo/obraz terytoria, 2009, s. 134.

[2] Tamże, s. 67.

[3] Tamże, s. 20.

Moja ocena: 4

Elisabeth Rynell

[Źródło zdjęcia]